اختلاف ایران و طالبان بر سر چیست؟

بیان فردا | پیرمحمد ملازهی کارشناس ارشد مسائل افغانستان  به مسئله «اختلافات ایران و افغانستان» در دوره کنونی و ابعاد آن اشاره کرده است. او در تحلیل این اتفاق از تاریخ رابطه ایران و افغانستان و طالبان آغاز کرده است.

*‌ از نظر ایدئولوژی بین دو ایران و افغانستان برای هکاری و تعامل زمینه مساعدی وجود ندارد زیرا مردم افغانستان با مردم ایران اشتراکات زیادی دارند. یعنی این دو کشور به لحاظ زمانی، دینی، فرهنگی نظرات و رویکردی نزدیک به هم دارند؛ بنابراین ایران و افغانستان در شرایط عادی نوعی هم‌سویی و همراهی را می‌توانند تجربه کنند. البته در طول تاریخ ایران و افغانستان بالا و پایین‌های زیادی را باهم داشته‌اند. در واقع نوع حکومت مستقر و ... در خوب یا بد بودن رابطه تاثیر داشته است.

*‌ در دوره استقرار پهلوی، بین ایران و افغانستان مناسبات حسنه‌ای به وجود آمده بود و دو کشور ارتباط بسیار نزدیکی باهم داشتند و شخصِ محمدرضا شاه پهلوی با ظاهرشاه رابطه‌ای نزدیک و حتی می‌توان گفت، صمیمی داشت اما بعد از کودتای محمد داوود خان در افغانستان و از بین رفتن رژیم سلطنتی افغان‌ها و تبدیل شدن حکومت به جمهوری بین داوود خان و شاه ایران اختلاف‌نظر‌هایی پیش آمد؛ یعنی محمد داوود خان، بلوچستان و پشتونستان را مطرح کرد و شاه هم به سمت پاکستان رفت. در نتیجه بین ایران و افغانستان اختلاف بروز و ظهور کرد اما چالش طولانی نشد. به این علت که داوود خان که گرایش چپ داشت و به مسکو و شوروی نزدیک شده بود، از روس‌ها ناامید شد و ترجیح را بازگشت به غرب دید. پس ایران که آن روز‌ها تعامل خوبی با آمریکا و غرب داشت، رابطه حسنه با افغانستان را بازیابی کرد. به طوری‌که ۲ میلیارد دلار به دولت افغانستان برای رفع مشکلات‌شان اختصاص داد تا افغان‌ها بتوانند از دست روس‌ها خارج شوند.

*‌ با همزمانی به قدرت رسیدن مارکسیست‌ها در افغانستان و پیروزی انقلاب ایران، دوباره اختلاف بین ایران و افغانستان شدت گرفت. در این میان ایران، گروه‌های شیعه مذهبی را که به ایران پناهنده شده بودند و در شهر‌های قم، مشهد، تهران و... زندگی می‌کردند و «حزب وحدت» را تشکیل می‌دادند حمایت می‌کرد تا بتوان گفت ایران از زمان انقلاب نگاه ایدئولوژیک داشت و به همین سبب با جامعه پشتو به اختلاف خورد. یعنی نگاه ایدئولوژیک ایران که مبنایش «فلسفه شیعه» بود، مقداری مناسبات ایران و افغانستان را تیره کرد.

*‍‌ در افغانستان هم رقابت‌هایی شکل گرفت زیرا ایران، پاکستان، عربستان، هند و ... دنبال منافع خودشان بودند و هر کدام از کشور‌ها سعی کردند گروه‌های متبوع خودشان را در افغانستان داشته باشند. مجموعه این شرایط، فضای دو کشور را تا زمانی که افغانستان مارکسیست بود و جمهوری اسلامی در افغانستان مستقر نشده بود، مخدوش کرد.