۱۰ میلیون ایرانی در معرض دیابت و فشار خون

بیان فردا | طبق آخرین نتایج «پویش ملی سلامت» که از 20 آبان سال جاری برای شناسایی مبتلایان پرفشاری خون و دیابت در جمعیت بالای 18 سال کشور در حال اجراست، بیش از یک میلیون نفر علایم ابتلا به دیابت یا پر فشاری خون داشته‌اند اما خودشان از این وضع مطلع نبوده‌اند و حالا برای تایید قطعی ابتلا یا آغاز درمان به پزشک و مراکز درمانی ارجاع شده‌اند. آخرین گزارش وزارت بهداشت حکایت از آن دارد که تا ظهر دیروز 17 دی 1402 تعداد جمعیتی که در پویش سلامت و غربالگری دیابت و فشار خون شرکت کرده‌اند به ۳۷ میلیون و ۲۶۶ هزار و ۳۳۹ نفر رسیده که از این تعداد ۷۱۷ هزار و ۶۴۴ نفر (1.9 درصد از جمعیت غربالگری شده) علایم احتمال ابتلا به پرفشاری خون و ۴۱۰ هزار و ۳۰۴ نفر (1.1 درصد از جمعیت غربالگری شده) علایم احتمال به دیابت داشته‌اند.

در حالی که احتمال پرفشاری خون به معنای عدد140 روی 90 میلیمتر جیوه (14 روی 9) به بالا و احتمال دیابت به معنای قند خون بالای 126 در وضعیت ناشتاست، معاون وزارت بهداشت دیروز اعلام کرد که مجموع جمعیت مبتلا به پیش پرفشاری خون در کشور بیش از 7 میلیون و 500 هزار نفر و مجموع جمعیت مبتلا به پیش دیابت در کشور بیش از 2 میلیون و 500 هزار نفر است.

شناسایی این تعداد جدید دارای علایم احتمال ابتلا به دو بیماری غیرواگیر اما پر عارضه در حالی است که آذر امسال، معاون بهداشت دانشگاه علوم پزشکی شیراز با اعلام نتایج تحقیق انجام‌شده در این دانشگاه گفت که حدود ۳۵ درصد جمعیت بالای ۱۸ سال کشور (حدود 15 میلیون نفر) به پرفشاری خون و ۱۴.۵ درصد جمعیت بالای ۲۵ سال (حدود 7 میلیون نفر) به دیابت نوع 2 مبتلا هستند. طبق اعلام وزارت بهداشت، سالانه از مجموع 360 هزار مرگ در کشور، 30 هزار مرگ به دلیل دیابت، 180 هزار مرگ به دلیل بیماری‌های قلبی و عروقی و 126 هزار مورد از فوتی‌های بیماری قلبی و عروقی، به دلیل پرفشاری خون است. معاون وزارت بهداشت اخیرا هشدار داده که از جمعیت 54 میلیون نفری بالای ۱۸ سال در کشور، حدود ۲۲ درصد (بیش از 11 میلیون و 880 هزار نفر) دارای پرفشاری خون هستند در حالی که ۴۰ درصد از مبتلایان پرفشاری خون و دیابت، از بیماری خود بی‌خبرند با وجود آنکه ۴۲ درصد بیماری‌ها، با بیماری قلبی و عروقی ارتباط دارد، پرفشاری خون، دیابت، چاقی و چربی خون بالا، عوامل اصلی تشدید بیماری‌های قلبی و عروقی به شمار می‌روند.

در کشور چه خبر است؟

از ابتدای آذر ماه و با گذشت دو هفته از اجرای طرح پویش ملی سلامت، مسوولان دانشگاه‌های علوم پزشکی استان‌های مختلف به‌تدریج و در فواصل هفتگی، نتایج غربالگری و شناسایی افراد دارای علایم پرفشاری خون و دیابت را منتشر و اعلام کرده‌اند که افراد شناسایی‌شده، از ابتلای احتمالی خود به این دو بیماری غیرواگیر بی‌خبر بوده‌اند. در حالی که اعداد منتشر شده، شیوه بالای دیابت و پرفشاری خون در کشور را تایید می‌کند، طبق گزارش مسوولان دانشگاه‌های علوم پزشکی ایران و شهید بهشتی، وضعیت ساکنان تهران هم تفاوتی با باقی استان‌ها ندارد و در مواردی، شیوع بیماری‌های غیر واگیر در این استان، وضعیتی به مراتب بدتر از باقی استان‌ها دارد. علیرضا زالی، رییس دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، در روزهای اخیر در حاشیه غربالگری دیابت و پرفشاری خون یک میلیون و 130 هزار نفر از جمعیت تحت پوشش این دانشگاه در استان تهران، شاخص‌های سلامت ساکنان پایتخت را در مقایسه با سایر مناطق کشور، بحرانی دانسته و گفته: «در پایان سال ۱۴۰۱ و براساس ارزیابی‌های صورت‌گرفته، ۲۹.۷ درصد مردم استان تهران و یک نفر از هر سه شهروند بالای 18 سال در شهر تهران دچار فشارخون بالا هستند در حالی که ۵۴ درصد مبتلایان حتی از بیماری خود اطلاع ندارند و معمولا زمانی به اورژانس‌ها و بیمارستان‌ها مراجعه می‌کنند که شرایط وخیم‌تری دارند و بیماری پیشرفت زیادی کرده است. میزان شیوع دیابت در استان تهران ۱۶.۹ درصد و حدود 2.4 درصد بیشتر از شیوع کشوری است در حالی که فقط 30.1 دهم درصد تهرانی‌ها، درمان مستمر و پایدار دیابت را انجام می‌دهند. 9.28 درصد مردم استان تهران و 29 درصد ساکنان شهر تهران دچار کلسترول خون بالا هستند در حالی که فقط 66 درصد ساکنان پایتخت، درمان‌های پیوسته کاهش کلسترول را دنبال می‌کنند. 43 درصد از ساکنان استان تهران مبتلا به اضافه وزن، 23 درصد مبتلا به چاقی و 52 درصد کم‌تحرکند که هر سه عدد، از آمار کشور بالاتر است چون تعداد مبتلایان اضافه وزن در کشور 38.2 درصد، تعداد مبتلایان چاقی در کشور 20 درصد و تعداد افراد کم‌تحرک در کشور 50 درصد است.»

معاونت بهداشت دانشگاه علوم پزشکی ایران هم طی روزهای اخیر خبر داده که از 20 آبان تا 12 دی ماه یک میلیون و 237 هزار نفر از ساکنان استان تهران در مناطق تحت پوشش این دانشگاه با شرکت در پویش ملی سلامت، بابت پرفشاری خون و دیابت غربالگری شده‌اند که طبق نتایج این غربالگری، بیش از 26 هزار نفر دارای علایم ابتلا به پرفشاری خون و بیش از 9 هزار نفر دارای علایم ابتلا به دیابت بوده‌اند.

بیش از 7 میلیون مبتلای دیابت در کشور

طبق اعلام انجمن اطلاع‌رسانی دیابت، تعداد مبتلایان این بیماری در کشور بیش از 7 میلیون و 500 هزار نفر برآورد شده درحالی‌که مدیرکل دفتر بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت می‌گوید 30 الی ۵۰ درصد مبتلایان دیابت در کشور، تا زمان بروز علایم از ابتلای خود بی‌خبرند.

آبان پارسال و در آستانه روز جهانی دیابت، افشین استوار، رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگوهای رسانه‌ای خود هشدار داد که عدم تشخیص و درمان دیابت در طولانی‌مدت می‌تواند به افزایش احتمال سکته قلبی و مرگ ناشی از بیماری قلبی - عروقی، نارسایی کلیه، ایجاد مشکل در شبکیه چشم و اختلال بینایی و نابینایی مطلق، تاثیر بر اعصاب محیطی منجر شود و افزود: «دیابت یک بیماری مادام‌العمر است یعنی کسی که به دیابت مبتلا شود، بهبودی نخواهد داشت و بیماری فقط تحت کنترل قرار می‌گیرد. یک سوم مبتلایان دیابت دچار عوارض کلیوی، 10 الی 20 درصد دچار نارسایی کلیه، ۱۰درصد دچار مشکلات بینایی و ۵۰ درصد دچار اختلال اعصاب محیطی می‌شوند.»

استوار در تشریح نتیجه دو پیمایش کشوری درباره میزان شیوع دیابت در کشور گفت: «دیابت یکی از مهم‌ترین بیماری‌های زمینه‌ای است و بر اساس نتایج دو پیمایش ملی که در سال‌های ۱۳۹۵ و ۱۴۰۰ در کشور انجام شده، شیوع دیابت در ایران به فاصله پنج سال حدود ۳۰ درصد افزایش یافته و به نظر می‌رسد که این روند افزایشی همچنان ادامه دارد. در پیمایش ملی سال 1400، بر مبنای قندخون ناشتا، آمار ابتلای دیابت به فاصله 5 سال از ۱۱ درصد به ۱۴ درصد رسیده بود و بر مبنای هموگلوبین A۱C حدود ۱۷.۵ درصد بود علاوه بر اینکه شیوع دیابت در شهرها حدود 50 درصد بیشتر از روستاها بود به این معنا که شیوع در روستاها نزدیک ۱۱ درصد و در شهرها نزدیک ۱۵ درصد بود. همچنین بیشترین شیوع دیابت در استان‌های شمالی، مرکزی و جنوب کشور شامل استان‌های تهران، مازندران، گیلان، یزد، مرکزی، اصفهان، سمنان، خوزستان و فارس اما در استان‌های شرقی و غربی کمتر بود و در نهایت، ۵ استان اول از نظر ابتلا به دیابت، مازندران، گیلان، یزد، خوزستان و سمنان بودند.»

شیوع 42 درصدی پرفشاری خون در بزرگسالان ایران

شهریور سال 1400 رضا ملک‌زاده، استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران و مجری مطالعه «پیشگیری از بیماری‌های قلبی - عروقی در ایران» در گفت‌وگو‌های رسانه‌ای خود در تشریح نتایج این مطالعه اعلام کرد: «میزان شیوع فشار خون بالا در بزرگسالان ایران (افراد بالای ۵۰ سال) به ۴۲ درصد رسیده که شیوع آن بین زنان ۴۷ درصد و مردان ۳۸ درصد است. نیمی از جمعیت ایران با رسیدن به سن ۵۵ سالگی به فشار خون بالا مبتلا می‌شوند چنانکه بیشترین میزان شیوع فشار خون بالا در گروه‌های مختلف سنی ایران به ترتیب مربوط به افراد ۶۰ سال و بالاتر (۶۲ درصد) ۵۰ تا ۵۹ سال (۵۰ درصد) و ۴۰ تا ۴۹ سال (۳۲ درصد) بوده. در حالی که شیوع فشار خون بالا در افراد دارای اضافه وزن و چاقی، مبتلایان بیماری‌های قلبی - عروقی، مبتلایان دیابت، افراد دارای سابقه مصرف سیگار، افراد بی‌سواد یا کم‌سواد، دارای وضعیت اقتصادی ضعیف و جمعیت روستایی در مقایسه با جمعیت شهری بیشتر است، ۷۰ درصد ایرانی‌ها مبتلا به چاقی یا اضافه وزن (۲۳ درصد چاق و ۴۷ درصد دارای اضافه وزن) هستند علاوه بر اینکه چاقی و اضافه وزن در روستاهای ایران از شهرها پیشی گرفته و از سال ۱۳۵۹ تاکنون، شمار افراد چاق در ایران ۵.۵ برابر و تعداد افراد دارای اضافه وزن، ۳.۵ برابر شده در حالی که شیوع فشار خون بالا در افراد با شاخص توده بدنی طبیعی، ۳۳ درصد، در افراد دارای اضافه وزن ۴۵ درصد و در افراد مبتلا به چاقی ۵۶ درصد بوده است. با وجود آنکه فشار خون بالا، به عنوان یک بیماری قلبی - عروقی و همچنین عامل خطر سکته‌های قلبی و مغزی، کاملا قابل پیشگیری و کنترل است، تنها ۴۷ درصد مبتلایان پر فشاری خون از بیماری خود باخبرند و تنها ۳۸ درصد مبتلایان تحت درمان قرار گرفته‌اند و در بین افراد تحت درمان هم، تنها ۳۲ درصد موفق به کنترل فشار خون بالا شده‌اند.»

ملک‌زاده با هشدار درباره افزایش سهم پرفشاری خون در مرگ‌های قلبی - عروقی از 3 درصد به 10 درصد در سه دهه اخیر، به استناد نتایج همین مطالعه گفت که پرفشاری خون در ایران به سنین زیر 18 سال رسیده چنانکه میزان شیوع فشار خون بالا در جمعیت ۶ تا ۱۲ سال، حدود ۹ درصد و میزان شیوع پیش فشار خون بالا در همین گروه سنی حدود ۸ درصد برآورد شده است. ملک‌زاده در آسیب‌شناسی آمار بالای پرفشاری خون در ایران، به استناد نتایج این مطالعه گفته بود که مصرف بیش از حد نمک در رژیم غذایی ایرانیان دلیل اصلی شیوع بالای این بیماری غیرواگیر است و افزوده بود: «مصرف روزانه نمک در ایران ۱۱ گرم و بیش از دو برابر میانگین جهانی (۵ گرم) و به‌طور مشخص، میانگین مصرف روزانه نمک در گروه سنی ۶ تا ۱۲ساله، حدود ۱۰ گرم (۱۱ گرم در روستا و ۱۰ گرم در شهرها) و در بین زنان حدود سه برابر مردان است و فقط 12 درصد ایرانی‌ها میزان مصرف نمک در محدوده سالم دارند.»

آذر امسال، خبرگزاری مهر با استناد به آمارهای وزارت بهداشت در تحلیل خسارت اقتصادی دیابت و پرفشاری خون در کشور نوشت: «۸۳ درصد از بار بیماری‌ها و مرگ ناشی از آن، بر اثر بیماری‌های غیرواگیر مانند پرفشاری خون و دیابت است. طبق اعلام معاون سازمان بیمه سلامت ایران، بیشترین داروهای مصرفی و تجویزی کشور، داروهای دیابت و از جمله متفورمین و انسولین است چنانکه در ۶ ماه اول سال ۱۴۰۲، تعداد ۱۱۹ میلیون و ۵۰۵ هزار و ۸۵۰ قرص متفورمین و معادل 380 میلیارد تومان انسولین تجویز شده است. طبق گفته کوروش اعتماد؛ رییس مرکز مدیریت بیماری‌های غیرواگیر وزارت بهداشت، بر اساس نتایج مطالعه سال 1397 بار اقتصادی دیابت 13 هزار میلیارد تومان در یکسال است که با توجه به نرخ تورم و افزایش تعداد مبتلایان دیابت طی 5 سال اخیر می‌توان برآورد کرد بار اقتصادی دیابت به عدد بالای ۶۰ هزار میلیارد تومان در سال رسیده است.»

از بقیه آمارها چه خبر؟

طرح «پایش ملی سلامت» تا پایان دی ماه در حال اجراست تا از جمعیت 54 میلیون نفری بالای 18 سال کشور، مبتلایان احتمالی دیابت و پر فشاری خون را شناسایی کند اما طی سال‌های اخیر درباره کمبود شدید کلسیم و ویتامینD به عنوان عامل ابتلای برخی دیگر از بیماری‌های غیر واگیر پرعارضه و پرهزینه از جمله پوکی استخوان هم، هشدارهایی مطرح شده و کارشناسان تغذیه و سلامت می‌گویند که اغلب بیماری‌های غیرواگیر ارتباط مستقیمی با سطح درآمد خانوار ایرانی دارد. نتایج پیمایش وزارت بهداشت درباره بررسی وضعیت پوکی استخوان در کشور در سال‌های 1400 تا 1401 در استان‌های تهران، مازندران، خراسان شمالی، کرمانشاه، خوزستان، آذربایجان غربی، اصفهان و فارس نشان داد که ۶۰ درصد افراد بالاتر از ۵۰ سال دچار پوکی استخوان هستند و از هر ۳ زن بالاتر از ۵۰ سال و از هر ۵ مرد بالاتر از ۷۰ سال یک نفر دچار شکستگی ناشی از پوکی استخوان می‌شود.

مهر ماه امسال و در آستانه روز جهانی پوکی استخوان هم، افشین استوار، رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگوهای رسانه‌ای خود ضمن هشدار به شیوع 42 درصدی پوکی استخوان در جمعیت بالای 60 سال و مرگ سالانه 4200 نفر به دلیل شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور، بابت بی‌خبری 68 درصد از افراد در معرض خطر ابتلا به این بیماری خاموش به دلیل کمبود تجهیزات تشخیصی ابراز نگرانی کرد و در توضیح ناشناخته ماندن بیش از دو سوم جمعیت در معرض خطر ابتلا به پوکی استخوان و تاثیر عوارض پنهان این بیماری هم گفت: «مطالعاتی که ما انجام داده‌ایم نشان می‌دهد که حدود ۷۰ درصد خانم‌های در معرض خطر پوکی استخوان و شکستگی، برای تشخیص بیماری مراجعه نکردند و اقدامات تشخیصی برایشان انجام نشده چون ۵۰ درصد دستگاه‌های سنجش تراکم استخوان کشور در تهران و ۵۰ درصد مابقی در سایر مراکز استانی قرار دارند و در شهرستان‌های کوچک و مناطق محروم و دورافتاده، دسترسی به دستگاه سنجش پوکی استخوان متاسفانه به خوبی فراهم نیست. مطالعات ما نشان می‌دهد بیش از ۸۵ درصد خانم‌هایی که درمان را آغاز می‌کنند، در همان سال اول درمان خود را رها کرده و دوره درمانی را تکمیل نمی‌کنند و پایبندی به درمان وجود ندارد.»

استوار، تاثیر گرانی قیمت لبنیات بر حذف این ماده غنی از کلسیم از سفره خانوارها را مورد هشدار قرار داده و گفته بود: «حداکثر توده استخوانی تا قبل از ۳۰ سالگی رخ می‌دهد؛ بنابراین زمینه ایجاد پوکی استخوان در کودکی و نوجوانی فراهم می‌شود؛ یعنی اگر فردی در زمان کودکی و شیرخوارگی و پس از آن، سبک زندگی نامناسب داشته باشد، زمینه بروز پوکی استخوان برای او در بزرگسالی فراهم می‌شود. میزان دریافت پروتیین، کلسیم و ویتامین D برای داشتن یک استخوان سالم و قوی بسیار اهمیت دارد. یکی از منابع اصلی تامین پروتیین و کلسیم، لبنیات و به خصوص شیر است. مسلم است که گران شدن لبنیات و در دسترس نبودن شیر و مواد لبنی، مصرف آن را در سال‌های اخیر به‌شدت کاهش داده در حالی که در کشور ما جمعیت سالمند به سرعت در حال افزایش است و از آنجایی که پوکی استخوان مشکل دوره سالمندی است، تغذیه ناکافی در زمان جوانی و نوجوانی می‌تواند این مشکل سالمندی را تشدید کند و به‌طور کلی در مناطق کمتر برخوردار که امنیت غذایی پایین‌تر است، شیوع پوکی استخوان افزایش می‌یابد.» کمبود ویتامین D خطر دیگری است که سلامت جمعیت کشور را تهدید می‌کند و حداقل از یک دهه قبل هم از سوی کارشناسان مورد هشدار قرار گرفته چنانکه طبق اعلام دفتر ارتقای سلامت وزارت بهداشت، کمبود این ویتامین می‌تواند به مشکلات مهم‌تری از جمله فقر کلسیم در بدن منجر شود که در نهایت، بروز سایر بیماری‌های غیرواگیر از جمله پوکی استخوان هم تسریع خواهد شد. رییس پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران اعلام کرده که طبق برآوردها، حدود 80 درصد جمعیت کشور دچار کمبود ویتامین D هستند و شیوع پوکی استخوان در زنان بالای 60 سال در کشور حدود ۶۲ درصد و در مردان بالای 60 سال حدود ۲۴ درصد است. طبق گفته استوار، سالانه بیش از ۱۷۰ هزار شکستگی ناشی از پوکی استخوان در کشور رخ می‌دهد و هر سال 157 زن و 138 مرد از 100 هزار نفر جمعیت دچار شکستگی لگن بر اثر پوکی استخوان می‌شوند که حدود ۲۰ تا ۵۰ درصد موارد، در سال اول بعد از شکستگی فوت می‌کنند، ۸۰ درصد موارد، هیچ‌وقت نمی‌توانند به میزان تحرک قبلی خود بازگردند و ۵۰ درصد موارد، بعد از شکستگی لگن برای راه رفتن به کمک دیگران یا عصا وابسته می‌شوند.