«علی‌اف» برسر دوراهی تهران – آنکارا

بیان فردا | پس از فراز و نشیب های فراوان و در چهارمین حمله سراسر ارتش جمهوری آذربایجان به قره باغ، تمامی این منطقه ارمنی نشین سقوط و به تصرف ارتش جمهوری آذربایجان در آمد. اتفاقی که منجر به مهاجرت نزدیک به ۱۰۰ هزار ارمنی به کشور ارمنستان شد و عملا ترکیب جمعیتی این منطقه به کلی دگرگون شد.

اتفاقی که سبب شد تا ده ها ارمنی تبار جان خود را از دست دهند، صدها نفر مجروح و هزاران نفر آواره شوند. اتفاقی تلخ که در سایه به قدرت رسیدن یک دیکاتور به نام الهام علی اف در باکو رقم خورد. البته او در این مسیر تنها نبود و از حمایت تمام قد ترکیه نیز بهره می برد.

حمایتی که برای ترکیه نیز منفعت زیادی داشت و سبب شد تا به شکلی جمهوری آذربایجان تحت سیطره و نفوذ اردوغان قرار گیرد و مشخصا در این روزها الهام علی اف دیگر بدون اجازه اردوغان گامی بر نخواهد داشت.

اردوغانی که این روزها چیزی جز اتصال به خزر نمی خواهد و شاید برای این امر ایران را نیز به چالش بکشد.

محسن پاک آئین، سفیر پیشین جمهوری اسلامی در جمهوری آذربایجان در رابطه با آینده روابط تهران و باکو می گوید: جمهوری اسلامی همسایه و دوست جمهوری آذربایجان است، دوستی و برادری، با این کشور دایمی است و ما این را توسعه خواهیم داد. وی افزود: در دسامبر سال۱۹۸۹، در آستانه فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، با استقلال جمهوری آذربایجان، مرزهای غیر قابل عبور که در سال های طولانی، ایران و جمهوری آذربایجان را از یکدیگر جدا کرده بود، به مرزهای دوستی و محبت تبدیل شد. پاک آیین ادامه داد: در سایه این تحول، انسان هایی که دارای یک ریشه تاریخی بودند، بعد از جدایی طولانی، مجددا به هم پیوسته و امکان ارتباط صمیمانه را بدست آوردند. در واقع ملت های ایران و جمهوری آذربایجان با پیشینه تاریخی و فرهنگی مشترک، برای ایجاد روابط نزدیک، گام های بلندی برداشته و به مثابه یک ملت در دو کشور مستقل، به تعاملات مثبت روی آوردند.

در این عرصه، حیدر علی اف رئیس فقید جمهوری آذربایجان، نقش مهم و توجه ویژه ای در توسعه روابط ایران و جمهوری آذربایجان داشت و موفق به برداشتن گام های سریع جهت تحکیم روابط دوستانه و برادرانه با ایران شد. وی در همان زمان گفته بود که«این طبیعی است که خواهان گسترش و توسعه روزافزون روابط آذربایجان و ایران باشیم، زیرا ما همسایه و دارای یک دین و مسلک هستیم. کشور ما با هیچ کشور دیگری تا به این حد وابستگی تاریخی ندارد. بر اساس سیاست دولت ما ، جمهوری اسلامی ایران همسایه و دوست آذربایجان است، دوستی و برادری ، با این کشور دایمی است و ما این را توسعه خواهیم داد».

آذربایجان پس از احیای استقلال، خط مشی سیاست خارجی خود را بر مبنای همکاری و مشارکت دوجانبه، صلح و ثبات ، تفاهم متقابل و احترام به حق حاکمیت طرف متقابل ، متکی بر موازین بین المللی بنیان نهاد.

حیدر علی اف رئیس جمهور آذربایجان، خود مجری این سیاست شد و با سفرهای مکرر به ایران، در مسیر توسعه هرچه بیشتر همکاری های فیمابین، نقش موثر ایفا کرد.

جمهوری اسلامی نیز به عنوان یکی از اولین کشورهایی که استقلال جمهوری آذربایجان را به رسمیت شناخت، در مقاطع مهم از موضع باکو در مورد مناقشه قره باغ دفاع کرد و در سازمان های بین المللی و سازمان همکاری های اسلامی نیز همواره همراه جمهوری آذربایجان بود. بر این اساس آقای حیدر علی اف بارها بیان کرد که «حمایت های بین المللی ایران و کمک هایی که به جنگ زدگان ما کرده و می کند فراموش نشدنی است».

پاک آیین تصریح کرد: در یکی از دیدارهای رسمی، هنگامی که یکی از مسئولین عالی رتبه، آذربایجان و ایران را کشورهای دوست خواند، آقای حیدر علی اف صحبت های وی را تکمیل کرد و گفت: «ما کشورهای برادر هم هستیم یعنی هم دوست هستیم و هم برادران اسلامی» ایشان در مورد اشتراکات ایران و جمهوری آذربایجان نیز بارها گفته بود که«کشورهای ما با هیچ کشور دیگری تا این اندازه دارای روابط تاریخی نزدیک نمی باشند و مسائل غیر قابل حل بین دو همسایه وجود ندارد».

به نظر رئیس جمهور فقید آذربایجان پس از آخرین سفر رسمی وی به ایران و دیدار با مقامات جمهوری اسلامی، مرحله جدیدی در روابط آغاز شد.

او در آخرین موضع خود گفته بود که «من از این دیدارها بسیار راضی هستم و در نتیجه کارهای مفید و مشترکی که انجام شده روابط ایران و آذربایجان به سرعت توسعه خواهد یافت».

رهبر فقید جمهوری آذربایجان یک بار نیز به همکاران خود گفت:«دوستان عزیز شما هم بدانید، به عنوان رئیس جمهوری آذربایجان در راه ارتقاء روابط ایران و آذربایجان و برای توسعه دایمی آن تلاش می کنم و بعد از این نیز تلاش خواهم کرد. این برای ملت ها و دولت های ما لازم است. هیچ کس نمی تواند این سیاست من را تغییر بدهد».

در این میان اما یک تحلیل دیگر وجود دارد و بسیاری بر این باور هستند که الهام علی اف نیز در ابتدای به قدرت رسیدن همین مسیر را ادامه داده است اما زمانی که منافع همکاری با ترکیه و اسرائیل رادیده است، مسیر دیگری در پیش گرفته است.

بر همین اساس به نظر می رسد که علی اف پس از فتح قره باغ به دنبال هدف مورد نظر اردوغان باشد و به سیونیک چشم داشته باشد.

چشمداشتی که مشخصا علی اف را در مقابل ایران قرار می دهد و او نخواهد توانست مسیر دوستی گذشته با ایران را طی کند.