مهم‌ترین چالش سیاست خارجی ایران در قرن جدید

بیان فردا | جاوید قربان اوغلی، کارشناس مسائل بین الملل درباره چشم انداز تحولات سیاست خارجی در سال جدید می گوید: ایران در شرایط کنونی نیازمند سیاست خارجی آرام، با ثبات و اطمینان بخش است. رویکردی که سطح تنش با جهان را به حداقل ممکن کاهش دهد، روابطی مبتنی بر احترام متقابل با همه کشورهایی که به حق حاکمیت احترام می گذارد، داشته باشد. درهای اقتصاد کشور را به روی اقتصاد جهان بگشاید و از فرصت های قابل توجه کشورها و شرکت ها که در پی یافتن محیط های امن و با ثبات قابل پیش بینی برای سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی هستند، استفاده کند و موقعیت اقتصادی خود را به سطح قابل قبولی در جهان ارتقاء دهد.

متن گفت وگو با جاوید قربان اوغلی رادر ادامه می خوانید:

- مهم ترین چالش ها و چشم انداز سیاست خارجی ایران در سال جدید چه مواردی است؟چه راهکارهایی برای حل هر یک از این چالش ها می تواند وجود داشته باشد؟

به نظرم مهمترین چالش سیاست خارجی کشور در آغاز سال و قرن جدید انتخاب از دو گزینه " سیاست خارجی توسعه محور و سیاست خارجی امنیت محور" است. نگاهی به شاخص ها نشانگر واقعیت های تلخ عقب ماندگی کشور در کلیه زمینه های توسعه در مقایسه با کشورهای همسایه است.

جهت گیری سیاست خارجی کشور به دلایلی که کرارا گفته شده تقابلی است که اثرات آن را در اقتصاد کشور به عیان مشاهده می کنیم. پوشش برای اتخاذ این سیاست و استمرار آن علی الظاهر صیانت از انقلاب و ارزش های آن است که به نظر می رسد مغالطه ای است غیر قابل قبول. در جهان امروز توسعه کشورها به نحو غیرقابل انکاری با جهت گیری های سیاست خارجی پیوند خورده است. سطح اصطکاک و تنش کشورها با همسایگان و محیط بین الملل نسبت مستقیمی با توسعه نیافتگی دارد. به بیان دیگر یکی از موانع توسعه یافتگی محیط متشنج سیاست خارجی است که بخش قابل توجهی از منابع صرف آن می شود. با اطمینان می توان ادعا کرد کشوری در جهان را نمی توان پیدا کرد که در روابط متشنج با جهان در مسیر توسعه حرکت کرده باشد. ایران نیز از این قاعده مستثنی نیست. در یک جمع بندی خلاصه در بیان علل و موانع عقب ماندگی ایران از مسیر توسعه طی چند دهه گذشته، سیاست خارجی پر هزینه را برشمرد.

کشور نیازمند «پاردایم شیفت» از سیاست خارجی تنش زا به اولویت قرار گرفتن توسعه است

راهکار برون رفت از این شرایط نیز به قول متخصصان علم سیاست " پارادیم شیفت" از سیاست خارجی تنش زا و در اولویت قرار گرفتن توسعه کشور است. باید عقب ماندگی چند دهه با اتخاذ رویکردی عقلانی و محور قرار گرفتن توسعه کشور و تامین آینده برای فرزندان این سرزمین در اولویت قرار گیرد.این امر منافاتی با انقلابی‌گری، حفظ ارزش های انقلاب ندارد. ایران در شرایط کنونی نیز نیازمند سیاست خارجی آرام، با ثبات و اطمینان بخش است. رویکردی که سطح تنش با جهان را به حداقل ممکن کاهش دهد، روابطی مبتنی بر احترام متقابل با همه کشورهایی که به حق حاکمیت احترام می گذارد، داشته باشد. درهای اقتصاد کشور را به روی اقتصاد جهان بگشاید و از فرصت های قابل توجه کشورها و شرکتها که در پی یافتن محیط های امن و با ثبات قابل پیش بینی برای سرمایه گذاری و انتقال تکنولوژی هستند، استفاده کند و موقعیت اقتصادی خود را به سطح قابل قبولی در جهان ارتقاء دهد.

-آیا برجام با کش و قوس های فراوان به ایستگاه پایانی خواهد رسید؟

آیتم هایی که مانع احیای برجام است تحریم های غیر برجامی است که در دوره ترامپ وضع شد

سرنوشت برجام هم متاسفانه گرفتار همان متنی است که در سوال قبل مطرح شد.برجام بزرگترین دستاورد دیپلماسی کشور و جهان در چند دهه گذشته بود. من با این گزاره که سرنوشت برجام همانی است که الان می بینیم ، موافق نیستم. نمی خواهم ماجراهای پس از توافق ۲۰۱۵ را تکرار کنم ولی به جد بر این باورم که می توانستیم با محور قرار دادن سیاست تعامل با جهان به شمول آمریکا، نگذاریم فردی مثل ترامپ به سهولت از توافقی که پشتوانه چند کشور قدرتمند جهان و قطعنامه ۲۲۳۱ را داشت خارج شود.نگاه کنید دعوای امروز در احیای تحریم های قبل از توافق نیست.همه آیتم هایی که مانع احیای برجام پس از یکسال از مذاکرات است، تحریم های به اصطلاح غیر برجامی است که در دوره ترامپ وضع شد.

برجام در همان پنج دور مذاکرات عراقچی در ماه های پایانی دولت قبل نیز به ایستگاه پایانی رسیده بود.کسانی که نگذاشتند باید به طور مشخص و با ذکر جزییات پاسخ دهند که به فرض به نتیجه رسیدن مذاکرات در دولت سیزدهم چه دستاوردی بیش از مذاکرات پنج دور قبل به دست آورده اند. توافق نیازمند تصمیم سیاسی است و این امر هم در گرو شجاعت اخلاقی ترجیح منافع ملی بر خواسته های جناحی است.

-در صورت توافق پرونده هسته ای ایران چه برنامه هایی بایستی در الویت سیاست خارجی ایران باشد؟

استمرار رویکردهای سابق،منطقه را بیشتر و بیشتر به سمت اسرائیل سوق خواهد داد

مهمترین برنامه نگاه جمهوری اسلامی به منطقه و همسایگان است.استمرار رویکردهای سابق،منطقه را بیشتر و بیشتر به سمت اسرائیل سوق خواهد داد. امروز شاهد روابط سیاسی و اقتصادی امارات و بحرین هستیم.تردید نداشته باشید که فردا به بهانه تهدیدهای ایران وارد فاز همکاری‌های امنیتی، نظامی ، مانورهای مشترک و قس علی هذا خواهند شد. اجلاس های شرم الشیخ و بیانیه پایانی اجلاس نقب که با محوریت اسرائیل و حضور چهار کشور عرب امارات، بحرین، مصر و مراکش و مشارکت امریکا تحولات بدیع و نوظهوری است که در چهار دهه گذشته هیچکس تصور آن را هم در ذهن خود راه نمی داد.موضوعی که امروز به واقعیت تاثیر گذار سیاسی - امنیتی تبدیل شده است.

امریکا با استفاده از بحران هسته ای و تنش بین ایران با همسایگان جنوب طرح موسوم به"صلح ابراهیم"را پیش برد و توانست روابط سیاسی اسراییل و چند کشور عربی را برقرار نماید که از زمان معاهده کمپ دیوید( ۱۹۷۸) بین اسراییل و مصر بی سابقه بود.

استمرار سیاست فعلی در قبال امریکا پرهزینه و به ضرر کشور است

جنگ اوکراین و عزم اروپا برای کاهش یا حذف وابستگی به روسیه در بخش انرژی، فرصتی تاریخی را در حوزه دیپلماسی انرژی پیش روی ایران قرار داده است. ابعاد و چگونگی استفاده از این فرصت از نظر فنی در عهده این قلم‌ نیست ولی در پرتو رویکردهای کنونی در سیاست خارجی، امیدواری چندانی برای پیشبرد این مهم نیست. در همین راستا تصور می کنم نحوه " تعامل با امریکا" از دیگر اولویت های سیاست خارجی کشور است که در آغاز قرن جدید باید تعیین شود. استمرار سیاست فعلی در قبال امریکا پرهزینه و به ضرر کشور است و ضروری است هر چه سریعتر برای برون رفت از آن چاره ای اندیشیده شود. قصد ورود به جزییات این مهم را ندارم ولی می دانم که این امر مطالبه ای فراگیر( اگر نگوییم ملی) در سطح تقریبا تمام اقشار و گروهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی کشور است.

- با توجه به سردی روابط ایران با برخی کشورهای عرب و همسایه آیا این سردی روبه بهبودی خواهد رفت؟

چاره ای جز بهبود روابط با منطقه نداریم

با اینکه بسیار دیر شده ولی هنوز هم راهکار جلوگیری از حضور و نفوذ بیشتر اسراییل در حوزه امنیتی ایران، از مسیر گفتگوهای صریح ولی دوستانه با کشورهای همسایه امکان پذیر است. تاکید می کنم بسیار دیر شده ولی چاره ای جز بهبود روابط با منطقه نداریم. عربستان مهمترین کشور در جنوب ایران درگیر بحران یمن نیازمند همکاری ایران برای برون رفت از باتلاقی است که جاه طلبی شاهزاده جوان پادشاهی آن را رقم زد. ترجمان این فهم‌ مشترک می تواند گفتگوی سازنده و منتج به نتیجه با عربستان برای برون رفت از این باتلاق باشد. توافق در باره سهم حوثی ها در ترکیب سیاسی آن کشور تامین دغدغه های امنیتی ایران می تواند ما به ازای خلاصی سعودی از بحران باشد.

- وضعیت ارتباط ایران با کشورهایی همچون عربستان,عراق,افغانستان و ترکیه چه خواهد شد؟

روند جاری در عراق و افغانستان به نفع ایران نیست

روند جاری در عراق و افغانستان به نفع ایران نیست. در افغانستان همچنان بی توجه به خواسته جهانی و نگرانی های ایران،شاهد حاکمیت یکپارچه طالبان و کنار گذاشتن اقوام دیگر هستیم. ظاهرا روسیه گرفتار بحران اوکراین مشکلی با این روند در کابل ندارد و ترجیح می دهد با آن کنار بیاید. چین هم با اولویت های اقتصادی و بهره گیری از منابع افغانستان با حاکمیت جدید همراهی دارد. ادامه این روند، شاید از نظر اقتصادی منافعی را برای کشور در بر داشته باشد ولی تغییرات ژئوگرافیک سیاسی در ابن کشور همسایه در دراز مدت به نفع ایران نخواهد بود.

در عراق هم انتخابات اخیر به رغم مشکلات جریان برنده برای تشکیل دولت،در راستای منافع ايران نیست. اولویت ایران باید حفظ روابط دوستانه و تحکیم آن‌ از طریق همکاری های بیشتر اقتصادی و پیوند زدن منافع همه اقشار و قومیت های این کشور به همکاری با ایران است. همه کشورها فارغ از کوچک و بزرگ به نقض حاکمیت و تمامیت ارضی خود حساس هستند. در عراق بعد از چند دهه شاهد حاکمیتی همسو با ایران هستیم.از دست دادن این فرصت به هر بهانه ای قطعا به نفع ما نیست.

در مورد عربستان در سوال بالاتر پاسخ دادم. همسایه ای مهم برای ایران و بازیگری تاثیر گذار در منطقه است.جاه طلبی های نئوعثمانی گری اردوغان و تیم او را باید در قالب رقابت تعریف کرد.اینگونه تمایلات نیز مختص به ترکیه ندارد چنین تمایلاتی ناشی از قدرت متکی به اقتصاد نیرومند و برخوردار از سابقه تاریخی و قومی است که از ویژگی همه نظام های سیاسی است.ایران و ترکیه به عنوان دو قطب تاثیر گذار چاره ای جز همکاری در عین حفظ رقابت ندارند.