ری شهری؛ از رقابت با خاتمی تا پیروزی با رمز «تَکرار»

بیان فردا | حجت الاسلام و المسلمین محمد محمدی ری شهری گرچه چهره‌ای شناخته شده در جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود، اما او جزو معدود سیاسیونی بود که در هر نسل عامل متفاوت سبب معروفیتش شده بود. یک نسل او را با حضورش در راس وزارت اطلاعات و حواشی مربوط به آن به خاطر دارند، نسلی دیگر ری شهری را پشت آن میز چهار نفره مناظره‌های انتخاباتی درمقابل سید محمد خاتمی، علی اکبر ناطق نوری و سیدرضا زواره‌ای به خاطر دارند و نسلی دیگر نیز نام او را هنگام تکرار رقیب انتخاباتی دیرینه‌اش یعنی سیدمحمدخاتمی برای رای به تمامی افراد هر دو فهرست در انتخابات دو مجلس شورای اسلامی و خبرگان رهبری در سال 1394 به خاطر سپرده اند.

ری شهری که بود و چه کرد؟

محمّد محمّدی ری ‌شهری در آبان ۱۳۲۵ شمسی در شهر ری متولد شد. پس از پایان تحصیلات ابتدایی، درسال ۱۳۳۹ شمسی، وارد حوزه علمیه شهر ری شد و در سال ۱۳۴۰ شمسی، برای ادامه تحصیل به قم رفت و تا پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ ـ بجز مدّت کوتاهی که به دلایل سیاسی به حوزه ‌های علمیه مشهد و نجف مهاجرت کرد ـ به گذراندن مدارج تحصیلی و تدریس در حوزه علمیه قم اشتغال داشت.

ری شهری، سطوح عالی حوزه را نزد اساتید بزرگی همچون آیات عظام حاج میرزا علی مشکینی، حاج شیخ محمد فاضل لنکرانی و حاج سید محمدباقر طباطبایی سلطانی سپری کرد. همچنین درس خارج اصول را از محضر آیات عظام مرحوم حاج شیخ محمدعلی اراکی و حاج شیخ حسین وحید خراسانی استفاده کرد و درس خارج فقه را از محضر آیات عظام حاج میرزا علی مشکینی، حاج شیخ جواد تبریزی، مرحوم حاج سید محمدرضا گلپایگانی و مرحوم حاج شیخ مرتضی حائری بهره برد.

اطلاعات چندانی از فعالیت های مرحوم ری شهری در سال های قبل از پیروزی انقلاب اسلامی وجود ندارد و تنها آنچه که در رسانه ها منتشر شده بیانگر این است که او در جریانات ۱۵ خرداد ۱۳۴۲، با اهداف و دیدگاه ‌های حضرت امام آشنا شده است. در تاریخ ۲۰ تیر ۱۳۴۴ از سوی ساواک مشهد دستگیر و به زندان محکوم شده و در سال ۱۳۴۵ نیز ضمن تمرّد از شرکت در جلسه دادگاه تجدید نظر ساواک، به نجف اشرف رفت و در سال ۱۳۴۶ به ایران باز گشت و حدود هجده ماه در حوزه علمیه مشهد به تحصیل پرداخت. وی در همین مدّت مجدداً تحت تعقیب ساواک قرار گرفت و در دادگاه تجدید نظر، بار دیگر به زندان محکوم شد.

ری‌ شهری همچنین در سال ۱۳۵۶ به دلیل سخنرانی علیه رژیم شاه در حسینیه اصفهانی ‌های آبادان از سوی ساواک ممنوع المنبر شد. همچنین به دلیل سخنرانی علیه رژیم در نهاوند، آبادان، مشهد، هرمزگان و زابل، مورد تعقیب ساواک بود و تظاهرات مردم هرمزگان و زابل در جریان قیام سراسری مردم ایران علیه رژیم، عمدتا پس از سخنرانی ‌های وی صورت گرفت.

ری شهری و مسئولیت های فراوان پس از انقلاب

او اما پس از انقلاب همواره در مناصب مختلفی حضور داشت، مناصبی که تا پایان عمر نیز عهده دار برخی از آنها بود. ری شهری پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سمت حاکم شرع دادگاه های انقلاب اسلامی دزفول، بهبهان، گچساران، بروجرد، رشت و گنبد کاووس خدمت کرد و سپس در سال ۱۳۵۸ رئیس دادگاه انقلاب ارتش شد که در آن دوران با توجه به اهمیت حفظ و اصلاح نیروهای مسلح پس از پیروزی انقلاب اسلامی با توطئه های گروهک‌های ضد انقلاب در این رکن مهم مقابله اساسی کرد.

رسیدگی به اتهامات متهمین به توطئه در پایگاه های هوایی تبریز «توطئه حزب منحله خلق مسلمان» اصفهان و بوشهر، محاکمه متهمین به شرکت در کودتای نافرجام نوژه، رسیدگی به پرونده قطب زاده و رسیدگی به پرونده سران نظامی حزب توده از جمله اقداماتی بود که ری شهری انجام داد.

او سپس وزیر اطلاعات شد. وی نخستین وزیر اطلاعات در جمهوری اسلامی ایران است که با کسب آراء اکثریت قاطع نمایندگان مجلس شورای اسلامی در تاریخ ششم شهریور ماه سال ۶۳ به این سمت منصوب شد و بدین ترتیب نخستین فعالیت خود در سطوح امنیتی را در دولت مهندس میرحسین موسوی آغاز کرد. برخی تأسیس وزارت اطلاعات را نیز به او نسبت می‌دهند. برخورد با عوامل ترور و بمب گذاری و گروهک های ضد انقلاب، دستگیری جاسوسان آمریکایی، رسیدگی به پرونده باند موسوم به مهدی هاشمی به فرمان امام راحل(ره) و ... از جمله اقدامات او در این دوران است.

ری شهری پس از ارتحال امام خمینی دادستان کلّ کشور شد. مسئولیتی که از تاریخ ۳۰ مرداد ماه ۱۳۶۸ آغاز شد و تا سال ۱۳۷۰ ادامه پیدا کرد. او همچنتن به طور همزمان از ۱۳ دی ماه ۱۳۶۸ دادستان دادگاه ویژه روحانیت هم بود.

یکی از مسئولیت های مادام العمر ری شهری، تولیت آستان حضرت عبدالعظیم حسنی بود که از تاریخ ۲۰ فروردین ماه سال ۱۳۶۹ با حکم رهبر انقلاب اسلامی به آن منصوب شد. سمتی که تا روز ارتحال نیز در آن حضور داشت.

ری شهری که ارتباط خوبی با مرحوم هاشمی رفسنجانی داشت، با پایان دولت او، سودای ریاست جمهوری به سراغش آمد و نامزد انتخاباتی شد که بعدها جنبش اصلاح طلبی امروزی از آن متولد شد. او به همین دلیل جمعیت دفاع از ارزش‌های انقلاب اسلامی را در سال ۱۳۷۴ تاسیس کرد و خودش هم دبیرکل آن شد. ری شهری البته در ۲۴ آبان ماه سال ۱۳۷۷ تشکیلاتی را که در انتخابات ریاست جمهوری به کارش نیامده بود، تعطیل کرد. ری شهری در آن انتخابات ۷۴۴٬۲۰۵ رای از مردم گرفت و در میان چهار نامزد، نفر چهارم شد.

شکست در انتخابات اما به معنای پایان خداحافظی ری شهری با نهاد انتخابات نبود و او این بار خود را در معرض انتخابات مجلس خبرگان رهبری نیز قرار داد و به عنوان نماینده مردم استان تهران طی چندین نوبت وارد مجلس خبرگان رهبری شد. او در انتخابات دومین دوره مجلس خبرگان رهبری به عنوان داوطلب منفرد شرکت کرد. او در پنجمین دوره از انتخابات مجلس خبرگان در سال ۱۳۹۴ نیز وارد این مجلس شد. ری شهری در این دوره در لیست خبرگان مردم که لیستی مشترک میان اصلاح طلبان و اعتدالیون بود، حضور داشت و این بار با گذشت حدود ۱۸ سالاز رقابتی تنگاتنگ با سیدمحمدخاتمی، با تکرار و توصیه او به مجلس خبرگان راه یافت. ری شهری این بار تنها در استان تهران ۱٬۹۷۶٬۵۶۷ رای کسب کرد که حدود دو و نیم برابر رای کشوری او در سال ۱۳۷۶ است.

عضویت در مجمع تشخیص مصلحت نظام از دیگر سوابق اوست. او نماینده ولیّ فقیه و سرپرست حجاج نیز بود و از ششم اردیبهشت ماه سال ۱۳۷۰ تا سال ۱۳۸۸ در این سمت فعالیت کرد. در آن زمان کنار رفتن او از این سمت آن هم پس از وقایع سال ۸۸ حواشی و گمانه‌زنی‌هایی را ایجاد کرد که البته درست نبود. در دی ماه سال ۱۳۸۸ یک نشریه توقیف شده به نام همت، تصویر ری شهری را روی جلد خود تحت عنوان همه یاران هاشمی منتشر کرد.

ریاست مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار الحدیث به عنوان اوّلین و بزرگ‌ترین مجموعه فرهنگی در زمینه حدیث و علوم مربوط به آن، ریاست دانشگاه قرآن و حدیث و پژوهشگاه قرآن و حدیث از دیگر مسئولیت های ری شهری در زمان حیات است.

انتهای پیام