دلیل اتهام‌زنی اردوغان به ایران بابت کریدور زنگزور

رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه اخیرا درجمع خبرنگاران ادعا کرد که «مسئله ما درباره موضوع بازگشایی این کریدور و ارتباط نخجوان با جمهوری‌آذربایجان از این مسیر، ارمنستان نیست، بلکه مشکل ما در این زمینه با ایران است و رویکرد ایران در این باره، جمهوری‌آذربایجان و ترکیه را ناراحت کرده‌است.» علی‌اف رئیس جمهور آذربایجان نیز طی نشست خبری با اردوغان گفت: گشایش کریدور زنگزور اجتناب‌ناپذیر است و تلاش‌هایمان در این خصوص را افزایش خواهیم داد. اظهارات اردوغان درباره مسئله بودن کریدور زنگزور با ایران در حالی است که مسئولان ارمنستانی بارها مخالفت خود را با آن اعلام کرده‌اند. در واقع ایجاد این کریدور ادعایی باعث قطع دائم ارتباط مرزهای ایران و ارمنستان می‌شود و به باکو دسترسی بلامانع به جمهوری خودمختار نخجوان را خواهد داد. برای بررسی ابعاد این موضوع و اظهارات رئیس جمهور ترکیه با محسن پاک آیین سفیر پیشین ایران در باکو گفتگو کرده ایم که در ادامه مشروح آن را می خوانید:

اظهارات اخیر اردوغان درباره کریدور زنگزور موضع او در قبال ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

این موضع آقای اردوغان با هدف انحراف افکار عمومی از نقش ترکیه در طولانی شدن جنگ قره باغ و برقراری صلح در قفقاز است. اردوغان اعتقاد دارد که گذرگاه زنگزور باید یک کریدور بین المللی باشد و ارمنستان اجازه اعمال حاکمیت در این کریدور نداشته باشد. در حالی که گذرگاهی که به زنگزور موسوم شده در استان سیونیک و در تمامیت ارضی ارمنستان واقع است و بنا به موازین بین المللی، ارمنستان حق حاکمیت در این گذرگاه را دارد. ارمنستان و ترکیه سالهاست که به دلیل نسل کشی ارمنی ها توسط دولت عثمانی با هم اختلاف داشته و فاقد روابط رسمی هستند. ارمنستان به همین دلیل با عبور ترکیه از گذرگاه باصطلاح زنگزور مخالف است و به ترکیه اجازه استفاده از این گذرگاه را نمی دهد. لذا آنکارا به دنبال این است که این گذرگاه از حاکمیت ارمنستان خارج شده و بصورت یک کریدور بین المللی شناخته شود تا بتواند از آن استفاده کند. ترکیه به همین دلیل جمهوری آذربایجان را تحریک می کند که حاکمیت ارمنستان بر گذرگاه زنگزور را نپذیرد و بر بین المللی شدن این کریدور اصرار ورزد. همین امر موجب طولانی شدن جنگ شده و در واقع ترکیه مانع اصلی استقرار صلح در قفقاز و بازشدن گذرگاه های ترانزیتی است.

موضع ایران در این رابطه چیست و چرا ترکیه ایران را مانع باز شدن این گذرگاه می داند؟

موضع ایران در مورد مناقشه قره باغ و راه های مواصلاتی قفقاز کاملا اصولی ومنطبق بر موازین بین المللی است. جمهوری اسلامی ایران از تمامیت ارضی کشورهای همسایه از جمله جمهوری های آذربایجان و ارمنستان حمایت می کند و مخالف تغییر مرزهای بین المللی است. به همین دلیل با بین المللی شدن گذرگاه زنگزور که نقض تمامیت ارضی ارمنستان و موجب تغییر مرزهای جغرافیایی خواهد شد، مخالف است. ارمنستان می گوید گذرگاه زنگزور را با اعمال حاکمیت خود بر روی آذربایجان باز می کند تا راه این کشور به نخجوان باز شود مشروط بر اینکه آذربایجان تمامیت ارضی ارمنستان را بپذیرد. طبعا ارمنستان به دلیل نداشتن رابطه با ترکیه به این کشور اجازه استفاده از این گذرگاه را نمی دهد و این حق ارمنستان است. در این وضعیت ترکیه از روابط دوستانه خود با آذربایجان سوء استفاده کرده و از علی اف می خواهد که بر بین المللی شدن گذرگاه زنگزور اصرار ورزد و حتی برای بازکردن این گذرگاه، ارمنستان را تهدید به حمله نظامی کند. در واقع امروز آنکارا مانع اصلی حل اختلافات باکو و ایروان است چرا که بازنده اصلی استقرار صلح در قفقاز، ترکیه خواهد بود.

معنای بین المللی شدن کریدور زنگزور چیست و چرا ارمنستان با آن مخالف است؟

در صورت بین المللی شدن این گذرگاه، از ارمنستان سلب حاکمیت خواهد شد و نیروهای چندملیتی یا نیروهای روسیه در این گذرگاه حاضر شده و اعمال حاکمیت خواهند کرد. این وضعیت یعنی نقض تمامیت ارضی ارمنستان و طبیعی است ایروان با آن مخالفت کند. از این موضع ارمنستان نه تنها ایران بلکه کشورهای جهان و سازمان ملل متحد هم حمایت می کنند چون تمامیت ارضی کشورها نباید نقض شود. مضاف بر اینکه چنانچه زنگزور از تمامیت ارضی ارمنستان خارج شود، مرزهای بین المللی تغییر کرده و مرز ایران و ارمنستان نیز مسدود می شود و این دلیل مضاعفی برای مخالفت ایران است.

آیا ممکن است در صورت حل اختلافات آنکارا با ایروان، ارمنستان با حفظ تمامیت ارضی خود، اجازه عبور ترکیه از استان سیونیک یا گذرگاه زنگزور را بدهد؟

اختلافات آنکارا با ایروان جدی و پیچیده است و روند حل این اختلافات، طولانی خواهد بود. در عین حال به فرض حل اختلافات دوکشور، ارمنستان در صورتی اجازه استفاده از این گذرگاه را به ترکیه می دهد که ترکیه نیز مرز خود در شمال ارمنستان را باز کند و به این کشور اجازه عبور از ترکیه برای رسیدن به اروپا بدهد. فعلا ترکیه مخالف این امر است و فقط برای کمک رسانی ارمنستان به زلزله زدگان، بطور موقت این مرز را باز کرد. ارمنستان همچنین علاقمند است در صورت حل اختلاف با آذربایجان، بتواند از مسیر نخجوان وارد ایران شده و به راههای مواصلاتی ایران وصل شود. در هر صورت راههای ترانزیتی مسئله اول قفقاز است و البته اگر ترکیه دست از تحریک باکو بردارد، اختلافات ارمنستان و آذربایجان سریعتر حل خواهد شد. در عین حال اردوغان باید قدر دوستی با ایران را بداند و با فرافکنی و اتخاذ مواضع نادرست، موجب رنجیدگی ایران نشود.