آیا ایران برنده تحولات منطقه است؟

بیان فردا | بازتاب اخبار خاورمیانه در رسانه‌های غربی یک پیام غیر قابل چشم پوشی دارد و آن اینکه ایران در کانون آشفتگی‌های خاورمیانه است. رسانه‌های غربی مدعی اند که ایران معمار اصلی مناقشات متعدد خاورمیانه، از مدیترانه تا خلیج فارس، است و از این رو باید کشف کرد که ایران از این آشفتگی چه میخواهد. این سوال از منظر یک انسان غربی که هر روز با اخبار جنگ در خاورمیانه و ارجاعات متعدد آن به ایران مواجه است، سوال عجیبی نیست، هرچند همان گونه که نظرسنجی جهان عرب هم نشان داده، از منظر انسان خاورمیانه ای، این سوال مع الفارق باشد. یک موسسه افکار سنجی عربی به تازگی نتایج یک نظرسنجی را منتشر کرده که نشان می‌دهد شهروندان کشور‌های عربی مواضع ایران از زمان آغاز جنگ غزه را تحسین می‌کنند و ایران را در آشفتگی منطقه مقصر نمی‌دانند.

با این وجود پاسخ غرب به سوال «ایران چه می‌خواهد» برای درک رویکرد آن‌ها در قبال تحولات منطقه حائز اهمیت است. نیویورک تایمز روز سه شنبه در گزارشی به قلم آلیسا رابین خبرنگار ارشد این رسانه در حوزه درگیری‌های خاورمیانه پاسخ داده است.

او در یادداشت خود نوشته: ایران به شبه‌نظامیان عراقی که سه سرباز آمریکایی را با یک هواپیمای بدون سرنشین در اردن کشته اند، آموزش داده و به آن‌ها کمک کرده است. حماس و حزب الله را در درگیری هایشان با اسرائیل تامین می‌کند. این کشور در واکنش به بمباران یک ایستگاه پلیس محلی در ماه دسامبر، موشک‌هایی را به سمت شبه نظامیان ضد ایرانی در داخل پاکستان پرتاب کرده و به حوثی‌ها در یمن برای حمله به کشتی‌های کانتینری در دریای سرخ در اعتراض به جنگ غزه کمک کرده است. همه این‌ها با هم، منطقه را به سمت یک جنگ گسترده‌تر کشانده است.

نیویورک تایمز با طرح این پرسش که چرا ایران ناگهان درگیر این همه درگیری شده؟ مدعی شده است که از زمان انقلاب سال ۱۹۷۹، این کشور یک جاه‌طلبی اساسی داشته است: اینکه بازیگر اصلی شکل‌دهنده آینده خاورمیانه باشد. از جهاتی دیگر، می‌خواهد اسرائیل ضعیف‌تر شود و ایالات متحده پس از دهه‌ها برتری از منطقه برود.

در ادامه این یادداشت آمده: ایران نیز مانند اسرائیل، تهدیدات وجودی را در همه جا می‌بیند و به دنبال مقابله با آن است. ایران با اکثریت شیعه، با همسایگان عرب سنی نگران، اگر نگوییم متخاصم، محاصره شده است. دشمن اصلی آن، اسرائیل، می‌تواند به ایران آسیب برساند. از سال ۲۰۰۳، ایران توسط نیرو‌های آمریکایی در افغانستان، عراق، خلیج فارس و اخیراً در سوریه محاصره شده است. سربازان آمریکایی در حال حاضر از افغانستان رفته اند، اما بقیه باقی مانده اند، از جمله آن‌هایی که روز یکشنبه با هواپیما‌های بدون سرنشین مورد حمله قرار گرفتند.

ایران برای دستیابی به هژمونی منطقه‌ای و حفظ تئوکراسی خود در سه جبهه نظامی، دیپلماتیک و اقتصادی درگیر است. این تلاش‌ها به ویژه پس از حمله ۷ اکتبر توسط حماس، قاطعانه‌تر شده اند.

قدرت نظامی ایران چگونه است؟

نیویورک تایمز در پاسخ به این سوال مدعی شده: از نظر نظامی، دولت ایران می‌خواهد قدرت خود را بدون شلیک آتش درون قلمرو خود که می‌تواند حمایت مردمی آن را به خطر بیندازد، نشان دهد. استراتژی آن‌ها ایجاد نیرو‌های نیابتی منطقه‌ای بوده تا جلوی جنگیدن در خاک ایران را بگیرند.

این نیرو‌ها شامل حزب الله لبنان، حوثی‌ها در یمن، حماس در غزه و تعداد انگشت شماری از شبه نظامیان شیعه در عراق هستند. هر کدام اهداف خاص خود را دارند، اما همه با ایران در مبارزه با نیرو‌های غربی در منطقه و تضعیف اسرائیل اتفاق نظر دارند. ایالات متحده هر یک از این گروه‌ها را به عنوان یک سازمان تروریستی خارجی معرفی می‌کند. از زمان حمله اکتبر به اسرائیل، این گروه‌ها جبهه شمالی اسرائیل، مواضع آمریکا در عراق و سوریه، کشتی‌های جنگی آمریکا و کشتی‌های باری بین‌المللی را در دریای سرخ هدف قرار داده‌اند.

نیویورک تایمز اذعان کرده اسرائیل تنها قدرت اتمی منطقه است. اما در سال گذشته، تهران به تلاش‌های خود برای غنی‌سازی اورانیوم سرعت بخشیده است که در صورت اراده می‌تواند آن را به ساخت بمب هسته‌ای نزدیک کند. ایران اصرار دارد که چنین چیزی را نمی‌خواهد. اما واضح است که دولت این توانایی را به عنوان عامل بازدارنده و برتری در میان سایر کشور‌های خاورمیانه می‌بیند.

بر اساس گزارش نیویورک تایمز، سیاست خارجی ایران در تلاش است که تصویر این کشور را به عنوان یک کشور منزوی از بین ببرد. این تلاش به ویژه پس از تشدید تحریم‌های ایالات متحده در سال ۲۰۱۸ تشدید شده است. ایران حتی قبل از ۷ اکتبر، در حال تقویت روابط با همسایگان عرب خود و همچنین روسیه و چین بود. در اوایل سال ۲۰۲۳، ایران برای اولین بار پس از چند سال روابط خود را با عربستان سعودی عادی کرد و شکاف بین دو کشور را در توافقی با میانجیگری چین ترمیم کرد.

ایران مدافع سرسخت آرمان ملی فلسطین است. این کشور معتقد است که مشروعیت خود را از تقابل با همسایگان خود می‌گیرد، زیرا بسیاری از آن‌ها روابط دوستانه تری با اسرائیل می‌خواهند، در حالی که گروه‌های نیابتی ایران هنوز با آن می‌جنگند. ایران از اواخر پاییز در کنار همسایگان خود، از جمله مصر متخاصم سابق، عربستان سعودی و امارات متحده عربی، رای قطعنامه آتش بس غزه در سازمان ملل تلاش کرده است.

آیا ایران در تلاش برای بقای اقتصادی موفق بوده است؟

نیویورک تایمز نوشته: از نظر اقتصادی، ایران موفقیت بسیار محدودتری در مقابله با تحریم‌های ایالات متحده داشته است و بسیاری از ایرانیان در سال‌های اخیر فقیرتر و از دولت خشمگین‌تر شده اند.

با این حال، ایران راه‌هایی برای استفاده از موج فزاینده خشم علیه آمریکا پیدا کرده است. تهران به سازمان همکاری شانگ‌های که توسط روسیه و چین رهبری می‌شود و دیگر نهاد مشترک با برزیل و هند پیوسته است. این معاملات راه را برای سرمایه گذاری باز می‌کند و فرصت‌های تجاری به ارمغان خواهد آورد هر چند که در کوتاه مدت راه حل‌های اقتصادی محدودی پیش پای ایران بگذارند.

دالیا داسا کی، دانشمند علوم سیاسی در مرکز روابط بین‌الملل بورکل در دانشگاه کالیفرنیا به نیویورک تایمز گفته دلیل خوبی وجود دارد که بگوییم ایران برنده اصلی این درگیری است. جنگ از بسیاری جهات وضعیت داخلی، منطقه‌ای و جهانی ایرانیان را تقویت کرده است.

او معتقد است ایران تاکنون توانسته همه این مزایا را بدون پرداخت هزینه‌ای مستقیم به دست آورد.