رقابتی که جدی نیست!

بیان فردا | انتخابات مجلس خبرگان رهبری همزمان با انتخابات مجلس شورای اسلامی در ۱۱ اسفندماه برگزار خواهد شد تا ۸۸ نفر از اعضای این مجلس همانطور که در ابتدای قانون برگزاری انتخابات آن آمده «با الهام از روایت یعقوب‌بن‌شعیب از امام صادق‌(ع) در زمینۀ شناسایی و تعیین جانشین مقام رهبری و ولایت امر مسلمین در هر زمان، برای پیشگیری از بروز فترت در نظام جمهوری اسلامی و ضمانت تداوم حکومت شرعیه براساس ولایت فقیه» اقدام کنند.

کرسی‌های بی‌رقابت

مهمترین عنصر انتخابات امکان رقابت است. با این حال به نظر می‌رسد در خصوص مجلس خبرگان رهبری تا حد زیادی این موضوع چندان محلی از اعراب ندارد. مجلس فعلی خبرگان رهبری که انتخابات آن در سال ۱۳۹۴ با حواشی و جنجال‌هایی هم برگزار شد، ‌آمار شگفتی از حیث رقابت‌پذیری دارد.

در انتخاباتی که هشت سال پیش برگزار شد، در استان‌های آذربایجان غربی، اردبیل، بوشهر، خراسان شمالی، هرمزگان و سمنان؛ شورای نگهبان تنها به تعداد نمایندگان این استان‌ها در مجلس خبرگان، نامزدها را تایید صلاحیت کرد. یعنی نتیجه انتخابات در این شش استان پیش از برگزاری انتخابات به طور کامل مشخص بود. به سخن دیگر، برای تعیین 10 درصد از کرسی‌های نمایندگی مجلس خبرگان پنجم، میزان تاثیرگذاری رای شهروندان صفر درصد بود. 

از میان ۲۵ استان باقی مانده، در ۱۰ استان، تعداد نامزدهای حاضر در انتخابات تنها یک نفر بیشتر از تعداد نمایندگان آن استان در مجلس خبرگان رهبری بود. انتخابات در استان‌های آذربایجان شرقی، ایلام، خراسان جنوبی، خراسان رضوی، خوزستان، فارس، قزوین، کردستان، کرمان، کرمانشاه، کهگلویه و بویر احمد، گیلان، گلستان، لرستان، مازندران، همدان و سیستان و بلوچستان با کمترین میزان ممکن رقابت برگزار شد و شانس هر یک از نامزدها بیش از ۸۰ درصد بود.

به نظر می‌رسد نگاه شورای نگهبان در تایید صلاحیت نامزدهای انتخابات مجلس خبرگان، پرهیز از افزایش هیجان و تنش‌های سیاسی است و با همین رویکرد انتخابات پیش‌رو نیز با کمترین میزان رقابت‌پذیری برگزار خواهد شد.

مساله کهولت و فوت منتخبان 

با فوت محمد حسن فاضل گلپایگانی، معروف به زالی، نماینده مردم تهران در مجلس خبرگان رهبری تعداد نمایندگان متوفی در پنجمین دوره این مجلس به ۱۹ نفر رسید.

هاشمی رفسنجانی، ابراهیم یزدی و هاشمی شاهرودی با سابقه ریاست قوای سه گانه، عضو خبرگان رهبری بودند که در همین دوره فوت کردند.  محمد تقی مصباح یزدی، محمد مومن، محسن مجتهد شبستری، ابراهیم امینی، محمد محمدی ری شهری و... از جمله دیگر چهره‌های سرشناس مجلس پنجم خبرگان رهبری بودند که به دیار باقی شتافتند.

در حال حاضر احمد جنتی ۹۶ساله و موحدی کرمانی ۹۱ساله، رئیس و نایب رئیس دوم این مجلس هستند و بالا رفتن سن اعضای مجلس خبرگان این نگرانی را ایجاد کرده است که جای خالی نمایندگان در آینده چالش‌های جدی ایجاد کند.

فوت نمایندگان مجلس خبرگان رهبری به دلیل کهولت، طی سال‌های گذشته، در تغییر ترکیب سیاسی مجلس خبرگان هم اثرگذار بوده است. در حال حاضر  هم احمد جنتی ۹۶ساله و موحدی کرمانی ۹۱ساله، رئیس و نایب رئیس دوم این مجلس هستند و بالا رفتن سن اعضای مجلس خبرگان این نگرانی را ایجاد کرده است که جای خالی نمایندگان در آینده چالش‌های جدی ایجاد کند

این وفات‌ها در تغییر ترکیب سیاسی مجلس خبرگان هم اثرگذار بوده است. تمامی افرادی که سال 94، در لیست اصولگرایان بودند و با رأی مردم از ورود به مجلس خبرگان بازماندند، طی دو دوره انتخابات میان دوره‌ای سال 96 و 98، وارد مجلس خبرگان شدند. به این ترتیب ترکیب این مجلس با آنچه مردم در سال 94 انتخاب کرده بودند، تفاوت چشمگیری پیدا کرد.

عبارت «کهولت سن»، تقریبا در انتخابات ریاست جمهوری سال 92 مورد استفاده قرار گرفت و با همین استدلال از سوی شورای نگهبان، اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس‌جمهور سابق ایران از این انتخابات کنار گذاشته شد. برخی از فقهای این شورا به دنبال تسری موضوع کهولت سن به انتخابات خبرگان رهبری هم بودند. مثلا محمد مومن قمی گفته بود: «شورای نگهبان در تأیید صلاحیت نامزد‌های انتخابات مجلس خبرگان رهبری به ‌کهولت سن‌ و ‌شرایط ذهنی‌ آن‌ها نیز توجه خواهد کرد» البته آیت‌الله مومن چندی بعد به علت کهولت سن درگذشت و فرصت به پایان رساندن پنجمین دوره مجلس خبرگان رهبری را نیافت.

نخستین مجلس خبرگان اما چندان یادآور محفلی کهن‌سال نبود. میانگین سنی اعضای خبرگان 53 سال بود؛ میانگینی که حتی برای مجلس شورای اسلامی نیز می‌تواند جوان محسوب شود. در دوره دوم خبرگان رهبری به یکباره میانگین سنی اعضا افزایش یافت:  از 53 به 60 ؛ جهشی که می‌رفت تا مجلسی جوان را به سمت محفلی کهن‌سال بدل کند.

دوره سوم مجلس خبرگان رهبری نشان داد که میانگین سنی دوره به دوره افزایش می‌یابد. در این دوره میانگین سنی اعضا به 62 رسیده بود. در دوره‌ی چهارم نیز میانگین سنی اعضا افزایش یافت و اینک به 63 رسید. در دوره پنجم نیز شاهد آمار بیشترین متوفیان در بین تمامی ادوار بوده‌ایم.

به راستی مجلسی که 21 درصد اعضای آن وفات کرده‌اند و 23 درصد اعضای آن بالای 75 سال دارند، آیا در لحظات سرنوشت‌ساز، چابکی لازم برای اتخاذ تصمیمات حیاتی را دارند؟

تنور این انتخابات گرم می‌شود؟

فضای سیاسی کشور گرچه به سختی حال و هوای انتخاباتی به خود گرفته، اما هرچقدر که انتخابات مجلس محور بحث و اظهارنظرها و تحلیل‌های سیاسی است، در سوی دیگر گرم نبودن تنور انتخابات خبرگان رهبری مشهود و محسوس است.

با این حال گمانه‌زنی‌ها در خصوص واکنش برخی جریانات سیاسی و یا چهره‌های خاص به این مجلس می‌تواند بحث‌برانگیز باشد.

مهمترین عنصر انتخابات امکان رقابت است. با این حال به نظر می‌رسد در خصوص مجلس خبرگان رهبری تا حد زیادی این موضوع چندان محلی از اعراب ندارد. مقایسه نسبت تعداد کرسی‌های رقابتی به نامزدها نشان می‌دهد که میزان تاثیرگذاری رای شهروندان بسیار پایین است 

جریان‌های اصلاحی و اعتدالی که سعی می‌کنند با احتیاط و فاصله نسبت به انتخابات اظهارنظر کنند و بیشتر مترصد بررسی رفتار شورای نگهبان هستند. هرچند برخی از طیف‌های این جریان نیز به صراحت مسیر خود را اعلام کرده‌اند و گفته‌اند به دلیل کاهش سرمایه اجتماعی، صحبت از انتخابات بی‌معنی است.

با این حال گمانه‌زنی درباره دو چهره شاخص اصلاح‌طلب و اعتدالی همچنان ادامه دارد. حسن روحانی و سیدحسن خمینی.

حسن روحانی هم اینک عضو خبرگان رهبری است و پس از اینکه نامش در لیست اعضای جدید مجمع تشخیص مصلحت نظام نبود، تنها حضور حاکمیتی خود را در همین مجلس جستجو می‌کند. نگاهی به اظهارات اخیر او نشان می‌دهد  که روحانی علاقه‌ای برای خروج کامل از حاکمیت ندارد و ترجیح می‌دهد که در این انتخابات شرکت کند.

شاید به دلیل همین تحلیل است که در روزهای اخیر جریان اصولگرایی از هر فرصتی برای تخریب حسن روحانی استفاده می‌کند.

چهره دیگر سیدحسن خمینی است. نوه بنیانگذار جمهوری اسلامی ایران که رد صلاحیت او در دوره پیشین جنجال‌های فراوانی را به دنبال داشت و با واکنش‌گسترده جریانات سیاسی و حتی تعدادی از مراجع تقلید روبرو شد.

محمدرضا باهنر، دبیر کل جامعه اسلامی مهندسین معتقد است که «اگر سید حسن خمینی به انتخابات بیاید و در انتخابات بماند، قاعدتاً لیستی بیرون خواهد آمد که نماد آن لیست، سیدحسن خمینی می‌شود و طبیعی است که در آن لیست، آقای روحانی هم خواهد بود».

با این وجود سردبیر پایگاه خبری جماران، در توییتی درباره احتمال کاندیداتوری سیدحسن خمینی نوشته «برخلاف گمانه‌زنی‌ها در خصوص کاندیداتوری سیدحسن خمینی در انتخابات اسفند ۱۴۰۲، تا جایی که مطلعم ایشان هیچ قصدی برای حضور در انتخابات مجلس خبرگان رهبری ندارد.»

به نظر می‌رسد فضای رقابت در این انتخابات همچون گذشته در پایین‌ترین سطح ممکن شکل بگیرد و با توجه به رویکرد شورای نگهبان و تایید نامزدهایی که تقریبا همه آنها در مناصب خاص حاکمیتی دارای پست و سمت هستند، شاهد یک نوع خالص‌سازی بیشتر در گرایش منتخبین در ششمین دوره انتخابات خبرگان رهبری باشیم.

انتخاباتی که به گفته اصولگرایی چون محمدرضا باهنر «در انتخابات خبرگان حتما شاهد رقابت خواهیم بود، اما این رقابت، به اصطلاح خیلی جدی و خون‌آلود نخواهد بود.»