خانیکی: در غزه شاهد پیروزی روایت بر الگوریتم هستیم

بیان فردا | هادی خانیکی استاد دانشگاه در این نشست گفت: امروزه فلسطین از مرزهای خود فراتر رفته است و به مساله اول جهانی تبدیل شده  و ابعاد پیچیده ای  دارد.روایت، یکی از مولفه های قدرت در دنیای امروز است و به گفته کاستلز می توان هویت را با استمرار روایت بسازیم. آنچه امروز  به فلسطین اراده حرکت داده، جز روایت نیست.

او در نشست «فلسطین، ریشه ها و پیامدها»ادامه داد: آنچه امروزه بر عواطف و ادراکات مردم حاکم است، بیشتر یک فهم از روی همدری با مساله فلسطین است.  مساله فلسطین از دهه ۵۰ با ادبیات، رمان و گزارش های زیادی را  به خودش اختصاص داده و برانگیزاننده است. این مساله  نه تنها برای فلسطینیان، بلکه برای هر مبارزی که در جهان است، اهمیت دارد.

این استاد دانشگاه گفت: الان وقتی دور هم جمع می شویم به دنبال اثبات این مساله هستیم که چرا فلسطین را باید عمیق بفهمیم؟ در این فرصت کوتاه نمی توان حکم قطعی داد. اما از  نظر کسی که در انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات دارم می خواهم  به مساله ورود کنم. در اینجا از همه نقش هایی که می توانم داشته باشم، خارج می شوم. عنوان بحث من روایت در برابر الگوریتم است. روایت یک پدیده ارتباطی و الگوریتم یک پدیده فنی است که ارتباط را محدود می کند و بخشی از ارتباط را به فضاهایی چون هوش مصنوعی و سرمایه داری و بخش هایی که دارای سلطه گری هستند، ارتباط می دهد.

او ادامه داد: مساله غزه و مظلومیت یک ملت را می خواهم در این چارچوب مطرح کنم و خواهشم این است که از این زوایه به مساله نگاه شود و تنها از منظر سیاسی نگاه نشود و به عناصر و عرصه های دیگر هم توجه شود.

او بیان کرد:  قرن بیستم پر از رویداد است. جنگ اول و دوم در شرایطی رخ داد که علوم فنی و طبیعی در اوج پیشرفت خود بودند. در پایان قرن نوزدهم با کشف واکسن ها و داروهای جدید بسیاری از امراض مداوا شدند و نظریاتی درباره خلقت انسان باعث بروز نظریات محض شد. اما در حوزه علوم انسانی بحث درباره تکامل و خلقت انسان  به نتایج دیگری رسید، چون پایان تاریخ و نژاد برتر و…  که جهان گرفتار آتش جنگ و خونریزی و کشتار رسید‌. همه اینها در حالی رخ داد که وجه انسانی علم به محاق رفته بود و پیشرفت، معنایی جز پیشبرد سطح مادی زندگی نداشت.

او ادامه داد: رخدادهای امروز غزه تکرار همان حوادث قرن بیستم است، دولتی که پیشرفته ترین ابزارها را داشت و با روش هایی توانسته بود قومی را به بند بکشد، یکباره با فوران خشمی روبرو شد، فوران خشم فلسطینی ها به طرزی بود که حتی افکار عمومی نتوانست در برابر آن به صورت واحد درک کند.

خانیکی گفت: در شرایطی که الگوریتم های اینترنتی در سطوح جهانی و محلی بر کوچکترین رفتار انسان ها نظارت دارند، در شرایطی که ماهواره ها فضایی حرکت خودرو را رصد می کنند و در شرایطی  مسیر انتقال پول به شفافیت رسیده، چطور در چنین شرایطی این اتفاق رخ داده است؟ چرا تصویر سازی یهودی و اسرائیلی ها کارساز نبود؟

او با تاکید بر اثرات روایت سازی گفت: مرز بین تصویر و روایت مشخص نیست. در روزگار فعلی می توان روایت را در برابر تصویر نشان دهیم. آنچه در رسانه ای شدن می بینیم، تصویری است که فراتر از آن‌روایت وجود دارد. تصاویر می توانند شرورانه منعکس شوند. اما روایت ها می توانند از اعماق وجود باشند.

خانیکی تحلیل کرد: در غزه، شاهد پیروزی روایت بر الگوریتم هستیم. امروزه جهان با روایت ساخته می شود. نباید فراموش کنیم که جنبش های موفقی بودند که توانستند روایت را در برابر سلطه نشان دهند از جنبش گاندی و مارتین لوترکینگ و انقلاب کوبا و جنبش ضدآپارتاید و جنبش هایی در ایران و….روایت ها  توانست به کمک جبهه مقاومت بیاید. به نظرم انسان‌ها در برابر بیماری ها و بحران طبیعی دست‌به خلق روایت های جدید می زنند و دشوار ترین لحظات را می‌توان با روایت شیرین ساخت. به طور مثال، از بیماری سختم توانستم یک روایت برای زندگی بسازم.

او تاکید کرد: روایت، یکی از مولفه های قدرت در دنیای امروز است و به گفته کاستلز می توان هویت را با استمرار روایت بسازیم. آنچه امروز به فلسطین اراده حرکت داده، جز روایت و هویت نیست.  روایتی که امروز یک فلسطینی می سازد، می تواند همه مظلومان جهان را با همذات پنداری کنونی، در دفاع از حق به راهپیمایی دعوت کند. در این روایت آغازش دیگر با قربانی شدن مظلومیت فلسطین شروع نشد، بلکه آغازش با قدرت و حمله بود. به همین دلیل اگر مساله را در حد جهانی ببینید، متوجه مصادیق جدید آن در جهان خواهید بود.

این استاد دانشگاه تصریح کرد: برخی از اندیشمندان که به این مساله پرداختند مثل ادوارد سعید اندیشمند مردم غزه و فلسطین است که با آگاهی از روانشناختی فلسطین پرداخت و آنها را در یک بستر تاریخی و با تحلیل روایت های تخیلی در داستان و روزنامه ها نگاه می کند. در مواجه جنگ ویتنام یک نویسنده آمریکایی، ماموریت های جنگی خود را با رمان هایش تکمیل کرد و در آنجا روایت را تکمیل کرد.

او ادامه داد: به نظرم آنچه فلسطین را متحد و هماهنگ می کند توجه به روایت و کنش های زبانی است. می شود با همین سرمایه فرهنگی فراهم به وجود آمده و تجربه و مفاهیم وابسته آن، مثل هویت، شبکه، گفتگو و ارتباط و رسانه…‌ بیشترین بهره را برد. به نظرم جای روایت در تحلیل های و گفتمان دانشگاهی امروز خالی است و بیشتر بر روی الگوریتم سازمانی کار می شود.

او هشدار داد: البته ستایش ما از روایت نباید باعث غفلت ما از شیوه های جعلی و تاریک آن شود. در روزگار روایت های جعلی و مهندسی شده به سر می بریم و راه رشد روایت های انسانی سد شده است. جنگ غزه را می توان در امتداد اتفاقات بزرگ های تاریخی می توان دید و مورد تحلیل و بازنمایی قرار دهیم.ما به عنوان اصحاب رسانه نباید فقط خطابه و تبلیغات خود را برجسته کنیم باید قدرت شنید و بد شنیدن را در جامعه ببینیم و از خود بپرسیم که آیا جنگ غزه فقط موشک است؟ حالا از این به بعد روایت و حقوق انسان ها مهم است.

خانیکی گفت:  ما با روایت هایی روبرو هستیم که با ۳ خوانش مواجه هستند. یکی خوانش قصدیاب است. این خوانش بر اساس فهم ما از جامعه و موضع سیاسی که داریم، هست. خوانشِ روایِ آن روایت را با خودمان یکپارچه می کنیم و جای ظالم و مظلوم را عوض می کنیم. دوم خوانش نشان یاب یا ساخت شکن که یکپارچگی را منتفی می کنند و در فضای پارادایمی متنوع تلاش می کند از روایت یکپارچه عبور کنند و به چندین روایت برسند. در همین چند روایت ها، روایت های قالبی که رو به فهمیدن بیشتر در جهان است، روایت مظلومیت مردم فلسطین و غزه است‌ و دیگری خوانش اقتباسی است.

او ادامه داد: در این خوانش، یعنی بر ساختن روایت دیگر و مصادره به مطلوب آن چیزی که هست در جهت ارزش های سیاسی. روایت غزه در فضای رسانه ای شده سیاست و مبارزه در ایران گرفتار چنین خوانش هایی است که ماهیت خوانش را می بینیم. هر چه جلوتر می رویم بیشتر به  روایت های حقیقیت یاب و روایت مبتنی به انصاف نزدیک تر می شویم و از روایت های روزمره و شتاب زده دور تر می شویم. روایت فلسطینی به پایان نرسیده است.

اوگفت: آنچه در تحلیل محتوای فضای رسانه ای استخراج می شود، نشان می دهد که از فضای دو قطبی و سیاسی عبور می کند و یک جایگاه جدید برای خود وضع می کند. امیدوارم این فضا و روایت ها با مشارکت محققان علوم ارتباطات شناخته شود. به نظرم تغییرات به سود مظلومیت مردم فلسطین است و در هنگام شکستن و تضعیف بازنمایی آنچه شاهدش بودیم، هستیم.