روزی برای آب

بیان فردا| شعار ۲۰۲۲ سازمان ملل، بیانگر اهمیت و توجه ویژه به نقش حیاتی منابع، آن هم در شرایطی است که با تقاضای روزافزون آب مواجه هستیم و این منبع آبی حتی مجال تجدید شدن ندارد. نامگذاری دوم فروردین به عنوان روز جهانی آب، بهانه‌ای برای بزرگداشت مهم‌ترین سرچشمه حیات روی کره‌زمین است. منبعی حیاتی که قابل بازتولید نیست و همه جانداران روی کره‌زمین، میلیون‌ها سال است که آن را با یکدیگر به اشتراک گذاشته‌اند.

این منبعِ حیات انواع مختلفی دارد، یکی از آن‌ها، آب‌های زیرزمینی‌ست، که هرچند نامرئی‌ست اما تاثیر وجودی آن در همه‌جا قابل مشاهده است. این گنج پنهان، که دور از چشم و زیر پای ما قرار دارد زندگی بشریت را غنی می‌کند. این نوع از آب که تقریباً تأمین‌کننده آب شیرین مایع جهان است و از سیستم‌های بهداشتی، کشاورزی، صنعت و اکوسیستم‌ها پشتیبانی می‌کند، در خشک‌ترین نقاط جهان ممکن است تنها آبی باشد که مردم داشته باشند.

وضعیت آب های زیرزمینی در ایران

طی ۵۰ سال برداشت از منابع آب زیرزمینی سبب شده است که بیش از ۱۳۰ میلیارد متر مکعب از ذخایر آب زیرزمینی کاسته شود. افت سطح آب زیرزمینی پیامدهای مخربی مانند خشک شدن رودخانه‌ها و تالاب‌ها، از بین رفتن پوشش گیاهی، افزایش گرد و خاک، نشست زمین، ایجاد فروچاله‌ها و شکاف‌های طولانی در دشت‌ها و شور شدن آب زیرزمینی را به‌دنبال دارد.

نشست زمین علاوه بر خسارت‌هایی که به زیرساخت‌ها و ابنیه وارد می‌کند، خسارت جبران‌ناپذیری برای آبخوان‌ها دارد، چرا که نشست زمین به‌ معنی پرشدن حفره‌های خالی بین دانه‌های خاک و از بین رفتن ظرفیت ذخیره آب در آبخوان است و دیگر امکان ذخیره آب در سفره آب زیرزمینی وجود نخواهد داشت.

درحال حاضر نشست زمین در دشت ورامین ۳۶ سانتیمتر در سال گزارش شده و در دشت کبودرآهنگ ۲۵ فروچاله با ابعاد چند ده‌متری ایجاد شده است. پدیده شور شدن آب زیرزمینی در اغلب دشت‌های کشور و به‌ویژه در دشت‌های فلات مرکزی وجود دارد و در مناطقی برای استفاده از آب زیرزمینی نیاز به تجهیزات آب‌شیرین‌کن است.

تمامی این موارد نشان می‌دهد که برداشت از منابع آب زیرزمینی بیش از اندازه بوده است و با وجود همه این پیامدها این اضافه‌برداشت‌ها همچنان ادامه دارد. با توجه به مخاطرات ناشی از کسری مخزن، طرح احیا و تعادل‌بخشی منابع آب‌زیرزمینی در سال ۱۳۹۳ تصویب و از همان سال اجرای آن شروع شد. به نحوی که عملکرد آن از سال ۱۳۹۴ تا پایان سال ۱۳۹۹ و همچنین فعالیت‌های باقیمانده در طول سال‌های برنامه ششم توسعه و اقدامات باقیمانده آتی در جدول شماره ۱ ارائه شده است. محدودیت‌های موجود در کشور نشان می‌دهد، امکان تحقق کلیه اهداف پیش‌بینی شده با این روند فراهم نیست.

لذا اهم برنامه‌های طرح برای سال‌های باقیمانده برنامه ششم توسعه (۱۴۰۰)، استقرار حدود ۹۲۰ گروه گشت و بازرسی، اتمام آماربرداری سراسری مرحله سوم و تهیه بیلان منابع آب محدوده‌های مطالعاتی، استمرار فعالیت‌های اطلاع‌رسانی و فرهنگ‌سازی، پیاده‌سازی الگوی مشارکتی مدیریت منابع آب‌زیرزمینی در دشت‌های پایلوت و همچنین انسداد ۱۰۵۰۰ حلقه چاه غیرمجاز و نصب ۲۰ هزار دستگاه کنتور هوشمند حجمی روی چاه‌های مجاز است.

ضمناً اصلاح و تعدیل پروانه‌های بهره‌برداری و انجام فرایندهای بهره‌بردار محور با توسعه سامانه‌های ایجاد شده نیز در دستور کار وزارت نیرو قرار دارد. اقدامات کنترلی و نظارتی بالا در مجموع منجر به مدیریت و کنترل برداشت در حدود ۴ میلیارد متر مکعب آب زیرزمینی از ابتدای طرح (۱۳۹۴) تا پایان برنامه ششم می‌شود.

یک هشدار جدی

داریوش مختاری کارشناس ارشد مدیریت منابع آبی در خصوص اهمیت این روز به ایسنا گفت: در شرایط فعلی نیازمند یک بازنگری جدی در مدیریت منابع آبی هستیم، روز جهانی آب ما را به یک بازنگری در سطح جهانی می رساند چراکه ما نمی توانیم مساله مدیریت آب در ایران را از مابقی کشورهایی که جز فلات ایران هستند جدا کنیم.

وی با بیان اینکه اگر ما بخواهیم به تناسب روز جهانی آب نگاهی به این مساله داشته باشیم می بایست یک نگاه جغرافیایی و منطقه ای به موضوع آب داشته باشیم، گفت: ما در قلب بحران جهانی آب قرار داریم. بحران ها و نزاع های آبی نه تنها حل نشده بلکه در تغییراتی که در توسعه کشورها در حال رخ دادن است چالش ها را بیشتر خواهد کرد.

این کارشناس مدیریت منابع آبی با بیان اینکه بحران آب زیرزمینی یک مساله جهانی است و کل دنیا با این مساله درگیر هستند، اظهار کرد: با افزایش تدریجی جمعیت و کاهش منابع آبخوان ها شاهد انبوهی از بحران ها و واردات آب خواهیم بود که این موضوع چالش های زیادی را ایجاد خواهد کرد.

به گفته مختاری در این بین باید توجه داشت که پروژه های انتقال آب نمی تواند راهگشا باشد و تنها درمانی موضعی به حساب می آید لذا باید روی تمام شاخه های مدیریتی فعلی بازنگری جدی صورت بگیرد و چنین روزی باید استارت چاره اندیشی و ایجاد راهکار باشد.

وی با بیان اینکه اگر همین رویه را برای ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب استحصالی کشور (از ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بارش سالیانه در جغرافیای ایران) به کار بگیریم، قطعا و قویا می توان تا چند ده میلیارد متر مکعب آب برای قرن ها و نه فقط برای ۲۰ سال، استحصال و پایدارسازی کرد و آبخوان ها را نجات داد، گفت: به این ترتیب در سایه خردورزی، می توان مساله کم آبی کشور را حل و فصل و از یک فروپاشی تمام عیار جغرافیایی و بی نظمی فراگیر جلوگیری کرد.

این کارشناس با بیان اینکه اگر رویه فعلی را برای ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آب استحصالی کشور (از ۴۰۰ میلیارد متر مکعب بارش سالیانه در جغرافیای ایران) به کار بگیریم، قطعا و قویا می توان تا چند ده میلیارد متر مکعب آب برای قرن ها و نه فقط برای ۲۰ سال، استحصال و پایدارسازی کرد و آبخوان ها را نجات داد، گفت: به این ترتیب در سایه خردورزی، می توان مساله کم آبی کشور را حل و فصل و از یک فروپاشی تمام عیار جغرافیایی و بی نظمی فراگیر جلوگیری کرد.

بی شک موضوع آب از اهمیت زیادی در کل دنیا برخوردار بوده و همین موضوع موجب شده تا یک روز در سال در سراسر دنیا به نام این مایه حیات منتسب شود، منابع آبی در کره زمین شرایط مطلوبی ندارد همین مساله نیز باعث مهم دانستن این روز شده، لذا وظیفه هر شخصی حفظ و صیانت از این مایه حیات است.

انتهای پیام