گول پرسشنامه‌ها را نخورید؛ پرسشنامه روانشناسی نمی‌کند!

تلاش برای هزینه و وقت یکی از دلایل رو آوردن به پرسشنامه های روانشناختی است چرا که آن ها نسبت به ارزیابی های بالینی ارزان تر و در دسترس تر هستند. افراد با چند کلیک می توانند به زعم خود به مسائل روانی خود آگاه بشوند.

مارک ریگو ، روانپزشکی که در زمینه نویسندگی درباره بیماری های روانی پیشینه پرباری دارد در اخرین یادداشت خود درباره پرسشنامه های روانی توضیح داده است که آن ها کاربرد ها و محدودیت های مختص به خودشان را دارند. مهم ترین محدودیت آنها این است که نمی توانند داستانی از از اتفاقاتی که برای شما افتاده است ارائه بدهند، اینکه چگونه و در چه فرایندی فلان مشکل برای شما به وجود آمده است ، کدام علائم بیش از همه شما را آزار می دهند ، چگونه با زندگی شما تداخل پیدا کرده اند و ... . سوال های پرسشنامه ها چندان شخصی سازی شده برای شما نیستند ، بر روی تجربه شخصی شما تمرکز نمی کنند و معنای شخصی خاصی را درباره شما دلالت نمی کنند و صرفا آشکار می کنند که یک مسئله و مشکل چه تاثیری در بدن ، ذهن و آگاهی شما داشته است اما شناسایی فرایند و چگونگی این تاثیرات بخش ضروری برای تغییر و بهبود هستند که آزمون های روانی از بررسی آنها عاجز می باشند.

هر یک از سوالاتی که در پرسشنامه ها وجود دارد نیاز به سوالات پیگیرانه دیگری برای واضح شدن موضوع دارد مثلا وقتی در پرسشنامه مشخص می شود که فرد در به خواب رفتن مشکل دارد قبل از اینکه تشخیص اختلال بی خوابی برای او داشته باشیم باید بررسی کنیم آیا وقتی خوابش نمی برد در تخت خواب می ماند؟ شب ها قهوه می خورد؟ تا دیر وقت کار می کند؟ در طول روز چرت می زند؟ و ... . احتمالا این سوال برای تان پیش می آید که می توان همین سوالات را هم به پرسشنامه اضافه کرد اما سوای از طولانی شدن بیش از اندازه‌ی پرسشنامه مسئله اینجاست که سوالاتی که ما را در عمق داستان زندگی خودمان ببرد باید شخصی سازی شده باشد که چنین چیزی جز از طریق جلسات روانشناسی بالینی میسر نیست. در واقع در روانشناسی و ایضا روانپزشکی سوالات دوم به بعد درباره یک موضوع از اهمیت به مراتب بیشتری برخوردارند زیرا اولین سوالات حالت خشک و انعطاف ناپذیر دارند اما سوالات بعدی که بر اساس پاسخ های قبلی مراجع شکل می گیرند حاصل هوش ، دانش ، تجربه و شم بالینی درمانگر می باشند.

یک معضل بزرگ دیگر درباره پرسشنامه ها این است که آنها حالت خود گزارش دهی دارند ، غالب افراد بیش از حد نسبت به سوالات حساسیت نشان می دهند و پاسخ هایی به آنان می دهند که ممکن است مشکلات فرد را بیشتر از آنچیزی که واقعیت دارد نشان بدهد.

به طور کلی آنچه که شرح داده شد نه برای رد کاربرد پرسشنامه بلکه برای استفاده مناسب و سودمند از آنها است و در نهایت هم برای ایجاد یک تصویر همه جانبه از پرسشنامه های روانی چند مورد از مزیت های آنها مرور می شود : ۱- پرسشنامه ها مانند یک صفحه نمایش می توانند کلیت مشکل فرد را مشخص کنند مخصوصا در افرادی که اختلالات شدیدی دارند ۲- از پرسشنامه ها می توان برای بررسی میزان تغییرات در طول روانی درمانی استفاده کرد که عمده ی پژوهش های مربوط به بررسی اثربخشی رویکرد های مختلف درمانی از این طریق انجام می شود ۳- پرسشنامه ها برای بررسی نشانه های یکسانی که از طرق مختلف آشکار می شوند ، مفید هستند.