مهمترین علائم و عوارض اسهال خونی چیست؟

بیان فردا | جامعه| سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی گفت: ۷۱۸۱ بیمار مبتلا به اسهال خونی در سال جاری در کشور شناسایی و تحت درمان قرار گرفتند.

سرپرست مرکز مدیریت بیماری‌های واگیر وزارت بهداشت افزود: بر اساس اطلاعات ثبت شده در نظام کشوری مراقبت بیماری‌های واگیر، شمار مبتلایان به اسهال خونی در سال جاری حدود ۴۹ درصد نسبت به سال گذشته افزایش داشته است.

عرشی ادامه داد: بر اساس اطلاعات موجود، حدود ۶۶ درصد موارد ابتلا به اسهال خونی در مناطق شهری و ۳۴ درصد در نقاط روستایی سکونت داشته اند و ۵۴ درصد از موارد ابتلا مردان و مابقی زنان و کودکان بوده است.

وی تصریح کرد: حدود ۳۶ درصد مبتلایان به اسهال خونی در گروه سنی کمتر از ۵ سال و ۱۶ درصد در سنین ۵ تا ۱۰ سال بودند، ۵۱ درصد بیماران با شکایت از این بیماری بستری و سایر موارد به صورت سرپایی درمان شده‌اند.

اسهال خونی چیست؟

اسهال خونی وضعیتی است که در آن خون با مدفوع شل و آبکی مخلوط شده است. خون می‌تواند از هر جایی از مجرای گوارشی آمده باشد. اسهال خونی اغلب نشانه‌ای از خونریزی دستگاه گوارش در اثر جراحت یا بیماری است.

اسهال خونی در تمام سنین و همه جوامع دیده می‌شود و بسته به علت آن می‌تواند به مدت کوتاهی وجود داشته باشد. اسهال حاد مانند وقتی که ناشی از عفونت دستگاه گوارش است یا این که به شکل مزمن درآید مثل اسهالی که ناشی از بیماری التهابی روده است. علت اسهال خونی باید خیلی سریع توسط پزشک مورد بررسی قرار گیرد.

علائم اسهال خونی

بسته به بیماری یا علت پنهانی، اسهال خونی ممکن است با علائم دیگری نظیر موارد زیر همراه باشد:

• درد یا گرفتگی شکم
• تورم شکم یا نفخ
• درد بدن
• خستگی
• بی‌اختیاری مدفوع
• وجود مخاط یا غذای هضم نشده در مدفوع
• تهوع
• اشتهای ضعیف
• خونریزی رکتال
• درد در ناحیه رکتوم
• نیاز فوری به دفع مدفوع
• استفراغ

علائم جدی همراه اسهال که ممکن است نشان‌دهنده یک وضعیت مرگبار باشد:

• تغییر در سطح هوشیاری
• گیجی و سردرگمی
• تنفس مشکل
• سرگیجه
• تب بالا (بالاتر از 101 درجه فارنهایت) (۳۸/۳ درجه سانتی‌گراد)
• نبض سریع
• سفت شدن شدید شکم
• درد شدید شکم
• استفراغ خون یا مواد سیاه
• ضعف

علل اسهال خونی

اسهال خونی می‌تواند نشان‌دهنده وضعیت نسبتا خفیفی مانند هموروئید باشد یا می‌تواند به وسیله یک وضعیت مرگبار مانند پارگی واریس مری یا خونریزی ناشی از زخم معده ایجاد شود. در کودکان، اسهال خونی معمولا به دلیل عفونت‌های باکتریایی و التهاب در سیستم گوارشی تحتانی رخ می‌دهد.

این مشکل اغلب با خوردن غذاهای آلوده به باکتری و انگل مرتبط است. اسهال سیاه و قیرمانند معمولا نشان می‌دهد که خون از مجرای گوارشی فوقانی می‌آید (مری، معده و دوازدهه) و اسهال قرمز روشن یا آلبالویی رنگ اغلب مربوط به خونریزی در مجاری گوارشی تحتانی است ( کولون، رکتوم و مقعد).

• دیسانتری: اسهال همراه با خون دیسانتری (dysentery) نامیده می‌شود. شایع‌ترین علل دیسانتری باکتری شیگلا (Shigella)  و انتاموبا هیستولیتیکا ( Entamoeba histolytica) است که نوعی انگل است. 
• خونریزی‌های گوارشی: خونریزی گوارشی در اثر علل مختلفی مانند پولیپ‌های کولون، بیماری التهابی روده (IBD) یا سرطان معده رخ می‌دهد. خونریزی حاصل از این وضعیت‌ها می‌تواند موجب شود که رنگ اسهال قرمز شود.
• هموروئید: هموروئید رگ‌های خونی متورمی هستند که داخل رکتوم و مقعد دیده می‌شوند. آن‌ها یکی از علت‌های شایع خونریزی رکتال و اسهال قرمز هستند.
• داروها: عوارض جانبی برخی از داروها ممکن است علت قرمز شدن مدفوع باشد و داروها همچنین می‌توانند موجب تحریک معده و احتمالا اسهال شوند. از جمله داروهایی که موجب قرمز شدن مدفوع می‌شوند، شربت‌های آنتی‌بیوتیک (liquid antibiotics) هستند.
• شقاق مقعد: گاهی اوقات وجود خراش در ناحیه رکتال (شقاق مقعد) می‌تواند موجب شود که مدفوع قرمز شود. در این مورد ممکن است مقدار کمی خون قرمز روشن دیده شود.

دیگر علل اسهال خونی

• خونریزی زخم معده
• بدشکلی‌ رگ‌های خونی
• ایسکمی روده یا انسداد روده
• سرطان روده بزرگ (کولون)
• دیورتیکولوز (Diverticulosis)
• ترومای مری (Esophageal trauma) یا واریس‌ مری
• گاستروآنتریت (Gastroenteritis)
• بیماری التهابی روده (بیماری کرون (Crohn’s disease) یا کولیت اولسراتیو (ulcerative colitis))
• عفونت روده (مسمومیت غذایی)
• پولیپ‌های روده یا تومور روده
• دیورتیکول مکل (Meckel’s diverticulum) ( تشکیل یک کیسه غیر طبیعی در انتهای تحتانی روده کوچک)
• پرولاپس رکتوم 
• واریس معده
• عوارض جانبی داروها
• پرتو درمانی
• ترومای شدید شکمی

توجه: گاهی قرمز بودن رنگ اسهال علامت وجود خون نیست. غذاهایی که به ‌طور طبیعی قرمز هستند یا از رنگ‌های غذایی قرمز در آنها استفاده شده؛ می‌توانند موجب قرمز شدن مدفوع شوند.

چغندر، کرن‌بری یا زغال‌اخته (cranberries)، آب‌نبات قرمز، فراستینگ قرمز (لایه کرمی قرمز رنگ که برای تزیین روی کیک و کاپ کیک استفاده می‌شود)، شیرین‌بیان قرمز، گوجه فرنگی و سس گوجه فرنگی  از این گروه از مواد غذایی هستند.

عوارض احتمالی اسهال خونی چیست؟

با گذشت زمان، اسهال خونی می‌تواند منجر به عوارض جدی نظیر موارد زیر شود:

• کم خونی
• کم آبی بدن
• سندرم همولیتیک اورمیک (Hemolytic uremic syndrome) یا دیگر انواع نارسایی کلیه
• از دست دادن شدید خون
• شوک

درمان اسهال خونی

هنگامی که فردی دچار اسهال می‌شود، مقدار قابل توجهی مایع از راه مدفوع از دست می‌دهد. وقتی چنین اتفاقی می‌افتد، بدن فرد دچار کم‌آبی می‌شود. فرد باید به طور مرتب آب و مایعات مصرف کند تا آب از دست رفته بدن او جایگزین شود. اسهال طولانی‌مدت ممکن است نیاز به درمان‌های اضافی مانند تزریق داخل وریدی مایعات (سرم) داشته باشد. در موارد شدیدی مانند دیسانتری برای فرد مبتلا آنتی‌بیوتیک یا داروهای ضد انگل تجویز می‌شود.

اگر اسهال قرمز ناشی از خونریزی دستگاه گوارش باشد، ممکن است برای جبران خون از دست رفته نیاز به دریافت خون باشد. این فرایند در بیمارستان انجام می‌شود و فرد تا زمانی که شمارش سلول‌های خونی او به حد نرمال برسد، لازم است در بیمارستان بماند. اگر فردی فکر می‌کند که اسهال قرمز او ناشی از داروهای مصرفی‌اش است، باید در مورد تعویض داروهای خود با پزشک صحبت کند.

پیشگیری از اسهال خونی

راه‌های پیشگیری از اسهال خونی که ناشی از عفونت است عبارتند از:

• تمیز کردن کلیه مناطق مورد استفاده برای آماده‌ کردن مواد غذایی
• پختن کامل غذاها، زیرا احتمال وجود باکتری‌هایی نظیر شیگلا در غذاهای خام وجود دارد.
• استفاده از آب بطری یا جوشانده هنگام سفر به یک کشور خارجی
• پرهیز از تماس جنسی با فردی که دارای عفونت فعال شیگلوز است یا کسی که اخیرا به خاطر عفونت ناشی از باکتری شیکلا بیمار بوده است.
• اجتناب از شنا کردن در رودخانه‌ها به دلیل احتمال خوردن ناخواسته آب رودخانه (منظور شنا کردن در آب‌های رودخانه و بلعیدن آب آن است)
• شستن مکرر دست‌ها با آب و صابون، خصوصا پس از لمس سطوح آلوده یا عوض کردن پوشک

سخن پایانی

اسهال خونی در اثر خونریزی‌های مجرای گوارشی یا عفونت‌های باکتریایی و آمیبی اتفاق می‌افتد و به خصوص اگر همراه با سرگیجه، تب و استفراغ خونی باشد، بسیار خطرناک است.