در پشت صحنه «خودکشی» چه می‌گذرد؟

بیان فردا – گروه تن و جان | پارمیس طهماسب‌زاده- زهره محسنی| دکتر احمد علی نوربالا در گفت‌وگو با بیان فردا با بیان اینکه به صورت مشخص در حال حاضر خودکشی یکی از معضلات مهم سلامت روان در سطح بین‌الملل است، گفت: دامنه این معضل تا جایی است که در سال 2019 سازمان بهداشت جهانی شعار روز 10 اکتبر یا همان روز جهانی بهداشت روان را تحت عنوان تمرکز بر پیشگیری از خودکشی مطرح کرد. دلیل آن هم این بود که در برخی از کشورها سومین و در برخی کشور ها چهارمین دلیل مرگ برای سنین 15 تا 24 سال خودکشی است و این ضایعه بزرگی برای جامعه بشری است که افرادی در این سن و در این مرحله از زندگی با خودکشی جان خود را از دست می‌دهند.

وی خودکشی و بحث درباره آن را بحثی جهان شمول توصیف کرد و گفت: نکته دوم این است که در جهان پساکرونا و به دنبال شیوع بیماری کرونا اختلال اضطراب، افسردگی و در مجموع مشکلات روانی در همه کشورها از جمله کشور ما افزایش یافت. براساس پژوهش بین‌المللی که در 204 کشور و منطقه جهان انجام شده است ارزیابی شده که به صورت میانگین بین 25 تا 27 درصد اضطراب و افسردگی بیشتر شده است و بار کلی این بیماری‌ها نیز افزایش پیدا کرده است.

بین 90 تا 95 درصد خودکشی‌ها علل روانی دارد

نوربالا ادامه داد:  نکته سوم این است که بین 90 تا 95 درصد خودکشی‌ها علل روانی دارد که حدود 80 درصد موارد آن به دلیل افسردگی و شاید نزدیک به 10 درصد آن ناشی از اسکیزوفرنی، دمانس، زوال عقل، وابستگی به مواد مخدر، الکل و... باشد. این موضوع نشان دهنده این است که غالب خودکشی‌ها علت روانی دارد.

رابطه انگ و خودکشی

 رئیس بخش روان‌تنی مجتمع بیمارستانی امام خمینی به رابطه انگ با خودکشی و انگ با اختلالات روانی اشاره کرد و به «بیان فردا» گفت: در خصوص رابطه انگ و اختلالات روانی معضل بزرگی در سطح جهان و همچنین در کشور خود داریم که بسیاری از افراد که مبتلا به اختلالات روانی می‌شوند واهمه دارند که کسی متوجه آن نشوند. حتی بسیاری از خانواده‌ها هنگام ازدواج فرزندشان از بیان مشکلات جسمانی او امتناع نمی‌کنند اما از بیان مشکلات روانی او ابا دارند و معمولا سعی می‌کنند آن را بیان نکنند. این انگ یا احساس بروز برچسب و داغی که نسبت به بروز اختلالات روانی در جامعه وجود دارد قابل تامل و در عین حال قابل تاسف است.

 تاثیر ژنتیک بر خودکشی

این استاد دانشگاه افزود: در بسیاری از فرهنگ‌های دنیا از جمله فرهنگ‌های دینی و مذهبی، چه فرهنگ اسلامی و چه فرهنگ مسیحی، کلیمی، یهودی، زرتشتی و سایر ادیان خودکشی قبح و کراهت دارد و حتی در برخی مناطق این کراهت بسیار شدید و غلیظ است. به عنوان مثال برخی حتی معتقدند که اگر فردی خودکشی کرد برای او غسل میت نکنید و در قبرستان مسلمانان به خاک نسپارید. چالشی داریم که امروزه ثابت شده است برخی افرادی که خودکشی می‌کنند آسیب پذیری‌های ژنتیکی هم برای این ابتلا دارند و حتی دیده شده که در مایع مغز نخاعی افرادی که خودکشی کردند تغییرات متفاوتی نسبت به سروتونین و موارد دیگر نسبت به افراد دیگر وجود دارد که این هم چالش را غامض می‌کند. من فکر می کنم وقتی که ما قبح خودکشی را در ادیان بررسی کنیم مقصود آن‌هایی است که سلامت روان دارند و نه دسته از افرادی که بیمار هستند چرا که بر کسی که مریض است حرجی نیست بنابراین باید این ها تفکیک شود که می‌توان گفت حدود 90 تا 95 درصد ناشی از اختلالات روانی است.

به گفته نوربالا در بسیاری از مواقع وقتی که افراد خودکشی می‌کنند خانواده آن ها مایل نیستند که آن بیان شوند و گفته می‌شود که فرد سکته قلبی کرد یا علل یا موارد دیگر؛ چراکه مشمول آن قبح و بار ضد ارزشی نشوند و در عین حال نیز احساس گناه دارند که نسبت به آن فرد کوتاهی یا کم توجهی کردند و با خود می‌گویند که اگر ما با دقت بیشتری مشاهده یا توجه کرده بودیم این اتفاق رخ نمی‌داد.

چرا آمارهای مربوط به خودکشی ناقص است؟

این روانپزشک ادامه داد: بنابراین همه این ها دست به دست هم می‌دهد و تقریبا می‌توان گفت در کشورهایی که بنا بر این است که اطلاعات دقیقی از خودکشی منتشر نشود آمار ناقص است و حتی آنهایی که خوب هم ثبت می‌کنند آمارشان کامل نیست و ممکن است فرد به علت خودکشی فوت کرده باشد اما به دلایل دیگری نسبت داده شود یا مانع شوند که علت اصلی بیان شود.

70 تا 75 درصد مبتلایان به افسردگی افکار خودکشی دارند

نوربالا ادامه داد: بنابراین فکر می‌کنم اگر قرار بر این باشد که تمرکز بیشتری بر پیشگیری از خودکشی داشته باشیم این است که اولا بدانیم به اندازه ابتلا به اختلالات قلبی، ریوی، گوارشی و... احتمال ابتلا به اختلال روانی نیز وجود دارد و این اختلال به هیچ عنوان انگ نیست. همانطور که سرطان عیب نیست اختلال روانی نیز عیب نیست.  مورد دیگر این است که بدانیم 70 تا 75 درصد افرادی که به بسیاری از بیماری‌های روانی و به صورت مشخص افسردگی مبتلا هستند افکار خودکشی دارند اما بین 10 تا 15 درصد آن ها اقدام به خودکشی می‌کنند. این نشان می دهد که باید مسئله را جدی بگیریم.

او با تاکید بر اینکه امروزه به افسردگی، سرماخوردگی سلامت روان گفته می‌شود، گفت: این عبارت یعنی شیوع آن آنقدر زیاد است که چندین سال پیش سازمان بهداشت جهانی در قالب یک شعار اعلام کرد که افسردگی به عنوان یک بحران جهانی است و همه ممکن است به خصوص دربعضی از سنین درگیر آن شوند.

احتمال افسردگی زنان دوبرابر بیشتر از مردان است

رئیس بخش روان‌تنی مجتمع بیمارستانی امام خمینی اضافه کرد: به عنوان مثال در بعضی از سنین مثلا در 20 تا 30 سالگی افراد ممکن است آسیب ببینند و آسیب آن در خانم‌ها نیز بیشتر است.خانم ها دو برابر آقایان ممکن است به افسردگی مبتلا شوند. بنابراین اگر همینطور که ممکن است فردی دچار اختلالات جسمانی شود به همان اندازه نیز ممکن است دچار اختلالات روانی از جمله افسردگی شود و ما باید بدانیم برخی از افراد که آسیب پذیرتر هستند باید غربالگری و شناسایی شوند.

نوربالا با اشاره به اهمیت شناسایی علائم افسردگی در افراد مختلف و به خصوص افراد آسیب‌پذیرتر گفت: اگر همکاران، معلمان، همکلاسی ها، همسالان و همسایگان و ... تغیبر بارز رفتاری در فردی مشاهده کردند به آن حساس باشند و بخواهند که آن بررسی شود. همه باید بدانند که اختلال روان عیب و ایراد نیست.

ارزیابی افسردگی آسان نیست

وی در پاسخ به اینکه آیا افسردگی چهره مشخصی دارد یا خیر گفت: ارزیابی افسردگی به راحتی برای همه آسان نیست و گاهی اوقات شاهد افسردگی از نوع دو قطبی هستیم، یا 50 درصد بیماران افسرده بیان خلق افسرده را ندارند یا ممکن است شاهد افسردگی ماسکه شده باشیم. به هر حال افسردگی تشخیصی است که باید نظر افراد خبره و اهل فن درباره آن داده شود. در هر شرایط باید برای انگ زدایی از اختلالات روانی تمام تلاش و فعالیت خود را بسیج کنیم. یکی از فاکتورهای بالا رفتن سطح سلامت روان جامعه همین مسئله است و در عین حال باید تنش‌های روانی و اجتماعی را به حداقل برسانیم چرا که اگرجامعه پرتنش و مرتب در حال تغییر باشد، اگر حفظ حرمت‌ها و کرامت ها در جامعه رعایت نشود برای افراد آسیب پذیر مشکلاتی ایجاد می‌شود.

مردها خودکشی موفق بیشتری دارند

این استاد روانپزشکی ادامه داد: در عین حال باید بدانیم بعضی از افراد و بعضی از مناطق آسیب پذیری بیشتری دارند که باید غربالگری در آن مناطق انجام شود و شناخت کیس داشته باشیم. مثلا باید دقت کنیم که خانم‌ها در این موارد آسیب پذیری بیشتری نسبت به آقایان دارند اما میزان خودکشی کامل یا موفق در جنس مرد ها بیشتر است اما اقدام به خودکشی در خانم ها بیشتر است.

وی با بیان اینکه باید عوامل و فاکتورهای محافظت‌کننده برای خودکشی را بیشتر کنیم، گفت: از جمله عوامل برخورداری از جسم سالم، روان سالم، نشاط و شادابی، داشتن شغل، امنیت کافی، توجهات معنوی، داشتن ارتباط با خدا و آموزه‌های دینی و مذهبی، رابطه صحیح با خانواده، رابطه خوب و امن با دوستان خوب و همکاران خوب، حمایت‌های اجتماعی، داشتن امکانات روانشناختی در دسترس و ارزان مثل مراکز مشاوره‌ای، خدمات درمان سرپایی، خدمات درمان بستری، خدمات اورژانسی روانپزشکی و... است که همه این‌ها می‌توان کمک کند و خودکشی را کاهش دهد.

نوربالا درباره اینکه متولی موارد گفته شده کدام ارگان است، گفت: متولی نظام سلامت وزارت بهداشت است و قاعدتا در بعد سلامت روان نیز باید اداره سلامت آن ورود کند اما در بحث خودکشی مسائل دیگری نیز وجود دارد. فردی که خودکشی کرده اگر به صورت محرز مشخص باشد که خودکشی کرده معمولا به دنبال آن ابتدا تشکیلات انتظامی، قضایی و پزشکی قانونی درگیر می‌شوند و هر کدام ممکن است برای خود آمار جداگانه‌ای داشته باشند. در موارد دار زدگی در وهله اول نیروی انتظامی به شرایط رسیدگی می‌کند و پس از آن به پزشکی قانونی تحویل داده می‌شود. فردی که سم خورده است به بیمارستان منتقل می‌شود و آن جا مرکز درمانی آمار خود را ارائه می‌دهد. بنابراین فکر می کنم که وجود مرکز ثبت و مدیریت خودکشی لازم و مفید است که باید هماهنگی بین این مراکز را به وجود بیاورد و هم از جانب نیرو های انتظامی، قضایی، پزشکی قانونی، تشکیلات بهداشت و درمان اعم از مراکز خصوصی، تعاونی هماهنگی های لازم را انجام دهد.

رسانه‌ها و انتشار اخبار خودکشی

وی درباره نحوه مواجهه رسانه‌ها با خودکشی نیز گفت: گاهی رسانه ها نیز اخبار خودکشی را به گونه‌ای انعکاس می‌دهند که خودکشی اشاعه داده می‌شود. مثلا زمانی که چهره محبوب، هنرپیشه یا سلبریتی خودکشی می‌کند، اگر با آب و تاب انتقال و انعکاس داده شود خودکشی شیوع داده می‌شود پس رسانه‌ها نیز باید رعایت خاصی داشته باشند. در کلیت یکی از توصیه‌های جا افتاده بین‌المللی و سازمان بهداشت جهانی این است که اخبار مربوط به خودکشی اولا در صفحات اول نباید باشد، پررنگ نباید باشد و نباید به آن به صورت جدی پرداخته شود. به خصوص اگر چهره‌های شاخص علمی، فرهنگی و.. خودکشی کرده باشند باید بیشتر به این موضوع توجه شود. درواقع می‌توان گفت که رسانه‌ای کردن خبر خودکشی دستور العمل خاصی دارد که باید رعایت شود.

رئیس بخش روان‌تنی مجتمع بیمارستانی امام خمینی افزود: البته شاید  یکی از دلایلی که قبح خودکشی در ادیان وجود دارد، همین مورد است که هر کسی به محض اینکه با یک منع، مخالفت یا بن بستی رو به رو شد تصور کند که باید خود را زودتر خلاص کند. باید تاب آوری، مقاومت و صبر در برابر مشکلات و حوادث وجود داشته باشد.

افزایش خودکشی بعد از شیوع کرونا

 

این استاد دانشگاه علوم‌پزشکی تهران با بیان اینکه نمی‌توان گفت آمار دقیقی از میزان خودکشی در کشور وجود ندارد، گفت: به نظر می‌رسد آمار را هم وزارت بهداشت و هم سازمان پزشکی قانونی تا حدودی در اختیار دارند اما به دلیلی که برای من موجه نیست آن ها انتشار آن را محرمانه کرده‌اند. در هر صورت به همین اندازه هم می‌توان گفت که حداقل بعد از کرونا شاهد افزایش خودکشی بوده‌ایم.

نوربالا افزود: به هر حال اگر قرار بر پیشگیری است باید موضوع را ببینیم و بپذیریم،  نباید سرخود را زیر برف کنیم. وجود بیماری روانی و اختلال روانی در کل جهان بر اساس پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی این است که از هر چهار نفر یک نفر مبتلا به اختلال روانی است و درصدی از این افراد هم ممکن است افکار خودکشی و اقدام به خودکشی داشته باشند.

14 نوع خودکشی چیست؟

این روانپزشک و استاد دانشگاه در بخش دیگری از گفت‌وگو با بیان فردا انواع خودکشی را به 14 دسته طبقه‌بندی کرد و با تشریح برخی از آنها گفت: زمانی که می‌گوییم خودکشی، نزدیک به 14 مورد را در نظر داریم که از جمله آنها می‌توان به فکر خودکشی، اقدام به خودکشی، ژست خودکشی، خودکشی قهرمانانه، خودکشی فداکارانه، خودکشی خودخواهانه، خودکشی داوطلبانه و ... اشاره کرد. جالب است بدانید که در این تقسیم‌بندی حتی عملیات‌های انتحاری هم نوعی خودکشی است.

اثر تصمیمات غیرقابل پیش‌بینی مدیران کشور بر سلامت روان مردم

نوربالا خاطرنشان کرد: در واقع خودکشی مقوله وسیعی است اما آن که ما بیشتر دنبال می‌کنیم ناشی از مشکلات روانی است. به هرحال باید قبح صحبت و بیان اختلالات و مشکلات روحی و روانی بریزد و انگ و برچسب نسبت به موضوعات روانی کاهش پیدا کند. زمانی که می‌گوییم برخی از این مشکلات بار بیولوژیک و ژنتیک دارد نباید چنین قبحی در این باره اعمال یا بیان شود. در حقیقت هر اندازه‌ای که شفافیت بیشتر باشد اولا جامعه آگاهی بیشتری پیدا می‌کند، دوما خانواده‌ها حساسیت بیشتری پیدا می‌کنند، سوما نظام سلامت آمادگی بیشتری خواهد داشت و دست اندرکاران اداره و مدیریت کشور هم متوجه می‌شوند که برخی تصمیم‌گیری‌ها و بعضی از اقدامات اگر غیر قابل پیش‌بینی باشد و به جامعه شوک و تنش وارد کند می‌تواند موجب بالارفتن اختلالات روانی و به تبع آن مشکلات دیگر شود.

رابطه مستقیم نا امیدی و خودکشی

نوریالا با اشاره به شعار امیدآفرینی در عمل اظهارکرد: بحثی که وجود دارد این است که بر اساس پژوهش‌ها مشخص شده است که از نظر علامت شناسی علامتی که رابطه معنی‌دار مهم و برجسته با خودکشی دارد ناامیدی است. یعنی فردی که این علامت را دارد به صورت جدی آسیب‌پذیر و دارای افکار و تمایل اقدام به خودکشی است. بنابراین ناامیدی علامت مهمی است، حالا در هر شرایطی و هر کسی که به این ناامیدی کمک کند به این فرآیند انتهایی که همان خودکشی است هم کمک کرده است.

رئیس بخش روان‌تنی مجتمع بیمارستانی امام خمینی  با بیان اینکه من نمی‌توانم به جای دست اندرکاران کشور صحبت کنم، گفـت: اما احساس من این است که ما می‌توانیم کار هایی انجام دهیم که با بالا بردن نشاط، شادمانی، فضای آزادی، فضای توام با شفافیت، باز کردن فضای برای مشارکت بیشترافراد و... نا امیدی را کمتر کنیم. برخی مولفه‌ها وجود دارد که از آنها به عنوان سرمایه‌های روانشناختی یاد می‌شود که یکی از آن ها همین امیدواری است. فرض کنید شما در یک چاه یا مخمصه‌ای گرفتار شدید و همه راه‌ها بسته شده است، اولا آن‌هایی موفق هستند که امید را از دست ندهند، پس امیدواری فاکتور بسیار مهمی است. آن‌هایی موفق می‌شوند که خوشبین هستند و نه بدبین، مثلا فرد در چاه افتاده است اما فکر می‌کند که فردی او را نجات می‌دهد یا راهی برای نجات خود پیدا می‌کند. به غیر از امیدواری و خوشبینی تاب آوری و مقاومت نیز فاکتور مهمی است.

از پرونده خودکشی بخوانید: 

گزارش میدانی از مراجعان خودکشی در یک بیمارستان

تحلیل دکتر محمود گلزاری از خودکشی؛ پیشگیری با ابتذال خوش‌بینی ممکن نیست

 

وی ادامه داد: تسلیم نشدن و حفظ صبوری مهم است تا فرد از راهی که می‌تواند، برای فائق شدن بر مشکلات استفاده کند. آخرین مولفه نیز، خودکارآمدی است که فرد با خود فکر می‌کند در شرایط موجود چه می‌تواند انجام دهد که فرد در عین حال که خوشبین هم هست و امید دارد، روی پای خود بایستد و حداکثر توان خود را داشته باشد. این مولفه‌ها معمولا موفق‌تر است و این افراد سلامت روانی بیشتری دارند و سرمایه روانشناختی بالایی دارند.

امیدواری نباید کاذب باشد

به گفته نوربالا فکر می‌کنیم اگر در جامعه این مولفه‌ها که بخشی از آن ها به دست اندرکاران حاکمیتی، نظام رسانه‌ای، اعضای خانواده، تعلیم و تربیت و ... مرتبط است رعایت شود، مشکلات کاهش می‌یابد، البته باید دقت کنیم که امیدواری‌ها نباید کاذب باشد چرا که امیدواری و خوشبینی کاذب هم بد است، باید واقع بینی همراه با خوش بینی باشد.

این روانپزشک در توضیح بیشتر درباره واقع‌بینی گفت: ما می‌گوییم واقع بینی، واقع‌بینی یعنی حادثه را می‌بینیم اما خوشبینی یعنی تعبیر خوبی از آن انجام می‌دهیم. مثلا در انتخاباتی، فرد یا گروهی متفاوت از آن چیزی که می‌خواستید انتخاب شده است. واقع بینی کسی است که هر جناحی را که برنده شده می‌بیند، اما نگاه خوشبینانه این است که اگر من فرد یا گروه را مناسب نمی‌بینم می‌آید و خود را نشان می‌دهد و آگاهی عموم افزایش پیدا می‌کند. در واقع آن کاری که من باید زور می‌زدم و تحلیل خودم را نشان می‌دادم عریان‌تر خودش را نشان می‌دهد. یکی از این موارد واقع بینی و دیگری رنگ خوش بینی است. به خصوص در آموزه‌های دینی خود اصطلاحی تحت عنوان انتظار فرج را داریم که می‌گوییم در آخر دنیا قرار است صلح، عدالت و امنیت برقرار شود که توسط منجی عالم بشریت که معتقدیم امام زمان (عج) است اجرا می‌شود. خارج از فضای باور دینی همین مورد امید آفرین است که یعنی من وظیفه دارم هر مقداری که می‌توانم در جهت این آرمان مطلوب عدالتخواهی و صلح طلبی حرکت کنم، این امید آفرین است. یعنی من این راه را به هدف نزدیک تر می‌کنم تا نفر بعدی آن را کامل‌تر کند.

نوربالا به موضوع صلح نیز اشاره کرد و گفت: صلح یعنی باید تعامل ما با همدیگر، با افراد خانواده، همسن و سالان، با افراد جامعه، همکاران، همسایگان، دنیا و.. افزایش پیدا کند. ما در زمینه تعامل مشکل داریم، نظام آفرینش طوری طراحی شده که هیچ انسانی مثل دیگری نیست. بنابراین در یک خانواده زیر یک فضای فرهنگی شاهد چهار فرزند با چهار ایده و سلیقه متفاوت هستیم. یک دست ما پنج انگشت با پنج اندازه متفاوت دارد و این بعنی باید تعامل کنیم و هنر ما در این است.

وی با بیان اینکه در جامعه تعامل نداریم، گفت: در تعامل با جناح‌ها، ادیان، همسایگان با دیدگاه های متفاوت و دنیا مشکل داریم و اگر با جنبه‌های مشترکات پیش می رفتیم به صلح بیشتر نزدیک می‌شدیم. یکی دیگر نیز این است که بسیاری موارد استاندارد‌های دوگانه داریم. در دنیا هم این مورد مشاهده می شود که نشان دهنده عدم صداقت است. اگر صداقت بود به صلح نیز نزدیک تر می شدیم.

 

نبود صلح بیماری‌های روانی را افزایش می‌دهد

 

این استاد دانشگاه علوم پزشکی تهران با تاکید بر اینکه منظور از صلح این نیست که همه یکی شوند، گفت: صلح یعنی قرار است همه در کنار یکدیگر همزیستی مسالمت آمیز داشته باشند. در بدن ما نیز به همین شکل است و همه در تعامل با یکدیگر رو به جلو می روند. ما به همه دنیا نیاز داریم و وقتی این هماهنگی نباشد، نبود همین صلح حتما موجب افزایش بیماری‌های روانی می‌شود. در این شرایط خصم و خشونت افزایش پیدا می‌کند که این خود هم نشانه روانی و هم عامل روانی است. نشانه بسیاری از افرادی که روان پریش یا روان رنجور هستند خشم و خشونت آن هاست و عامل روانی نیز این است که این می تواند خود موجب برخی عوامل روانی دیگر شود.

 

انتهای پیام