معانی معمای ۷۵ میلیارد دلاری عربستان سعودی!

بیان فردا | موسسه تحقیقات صلح بین المللی استکهلم موسوم به "سیپری" در جدیدترین گزارش خود اعلام کرده که عربستان سعودی در سال گذشته میلادی بودجه نظامی خود را تا ۱۶ درصد افزایش داده است. بر اساس گزارش سیپری، بودجه نظامی عربستان سعودی مبلغی بالغ بر ۷۵ میلیارد دلار است. این رقم عملا این کشور را در میان کشور‌های عربی در رتبه نخست و در جهان نیز در رتبه پنجم (از حیث بودجه و هزینه کرد‌های نظامی) قرار داده است.

بخش قابل ملاحظه‌ای از تولید ناخالص داخلی عربستان در حوزه نظامی هزینه می‌شود که عمدتا معطوف به خرید سلاح و مهمات و دیگر ادوات است؛ همچنین هزینه‌های نگهداری و عملیات نیرو‌های مسلح را در بر می‌گیرد. در این راستا، افزایش قابل ملاحظه بودجه نظامی دولت عربستان، آن هم در شرایطی که روند‌های تازه‌ای از معادلات سیاسی و ژئوپلیتیک و اقتصادی در سطح منطقه خاورمیانه و به طور کلی جهان در حال ظهور و کنشگری است، حامل پیام‌ها و معانی است. 

۱. شرایط گذارِ نظام بین الملل

نظام بین‌الملل در حال تجربه شرایط تازه‌ای است. آمریکا به عنوان قدرت مسلط در عرصه جهانی، با تضعیف قابل ملاحظه بنیان‌های قدرت خود در اشکال مختلف است و در نقطه مقابل، طیف جدیدی از قدرت‌های منطقه‌ای و بین المللیِ نوظهور مخصوصا چین، در حال کسب قدرت بیشتر هستند.

در این فضا، عربستان سعودی که به لحاظ سنتی دوست و متحد راهبردی جهان غرب و به طور خاص آمریکا و انگلستان بوده، در دوره بن سلمان، در حال تنظیم خود با واقعیت‌های جدید جهانی است. در این مسیر شکاف‌ها میان ریاض و پایتخت‌های مهم غربی  تشدید شده است. در ماه‌های اخیر گرایش عربستان به سمت همکاری با روسیه در حوزه بازار نفت و یا توافق تنش‌زدایی میان عربستان و ایران و البته تقویت مناسبات و همکاری‌های سیاسی و اقتصادی و حتی نظامی عربستان با چین، همه و همه واقعیت‌های جدیدی را در عرصه سیاست خارجی عربستان، نشان می‌دهند.

نظام حکمرانی پادشاهی سعودی نگرانی‌هایی جدی دارد که در شرایط گذار نظام بین‌الملل، با چالش‌های امنیتی جدی رو به رو شود و روابط سرد بن سلمان با دولت کنونی آمریکا نیز سبب شده تا نگرانی‌های ریاض تشدید شوند. از این رو، تقویت اهرم نظامی در عربستان به یکی از اولویت‌های پادشاهی سعودی در وضعیت کنونی تبدیل شده است.

۲. پالس‌های معنادار

پس از امضا توافق تنش‌زدایی ایران و عربستان و متعاقبا بهبود روبط ایران با طیفی از دیگر کشور‌های عربی، بسیاری از ناظران و تحلیلگران از این رویداد به نیکی یاد کردند و گفتند که این اتفاق می‌تواند مقدمه‌ای برای وقوع اتفاقات بهتر به ویژه برای ایران باشد. با این حال، افزایش هزینه کرد‌های نظامی عربستان سعودی می‌تواند اشاره‌ای باشد که سعودی‌ها  به فراخور شرایط در حال نشان دادنِ جهت گیری‌های تازه‌ای هستند.

بن سلمان سعی دارد تا با برجسته کردن برندِ عربستان سعودی در عرصه بین المللی در حوزه‌های مختلف عمرانی، اقتصادی، فناوری و البته ورزشی (که نمونه آن را می‌توان در گسیل شدن شمار قابل ملاحظه‌ای از ورزشکاران شناخته شده جهان به لیگ‌های ورزشی عربستان مشاهده کرد)، فاصله خود با رقبای منطقه‌ای‌اش افزایش دهد. سعودی‌ها از چشم اندازی کلی، مدل کره جنوبی و کره شمالی را نیز مد نظر دارند و سعی دارند تا در حوزه‌های نرم قدرت، فاصله خود را تا جای ممکن با دیگر کشورها زیاد کنند.

عربستان به خوبی می‌داند که منطقه خاورمیانه آن هم در شرایطی که چشم انداز حضور مجدد یک رئیس جمهور جمهوری‌خواه در آمریکا چندان ضعیف نیست، می‌تواند آبستن حوادث غیرمترقبه و قابل ملاحظه‌ای باشد که جهت مواجهه با آن‌ها، نباید از اهرم نظامی خود و تقویت آن غافل شود. موضوعی که در قالب افزایش بودجه نظامی به خوبی نشان داده می‌شود.

هر دو چشم انداز متصور برای سعودی‌ها، حامل پیام‌هایی جدی هستند و متناسب با آن‌ها، تهران نیز نباید از رویه‌ها و سیاست‌های مناسب فروگذاری کند.

۳. تقابل با بن‌بست ژئوپلیتیک عربستانِ مدرن

محمد بن سلمان با توجه به چالش‌های عدیده‌ای که در سیاست داخلی با آن‌ها رو به رو است و مخالفت‌های جدی که با وی ابراز می‌شود و در عین حال چالش‌های عدیده منطقه‌ای و بین المللی، کشور خود را با یک بن بست جدی ژئوپلیتیک مواجه می‌بیند.

این کشور در جبهه یمن به دستاورد خاصی نرسید و انصارالله عملا دامنه قدرت و نفوذ خود را گسترش بخشیده است. در پرونده سوریه نیز بشار اسد ابقا شد و جریان متحد عربستان راه به جایی نبرد. در عراق نیز میزان موانع و چالش‌ها پیش روی عربستان زیاد است. در سال‌های اخیر اختلافات سعودی‌ها با برخی از متحدان منطقه‌ای‌شان نظیر امارات متحده عربی نیز زیاد شده است. روابط عربستان با مصر به عنوان یک کشور مهم عربی نیز به دلیل خودداری سعودی‌ها از اعطای کمک‌های مالی همچون گذشته، تا حدی سرد شده است.

بن سلمان برای دفاع از گفتمان مدرنیزاسیون داخلی و همچنین حفظ امنیت عربستان در ابعاد منطقه‌ای و بین المللی، راهی جز تقویت دستگاه‌های امنیتی و نظامی ندارد و هرگونه بی توجهی به این حوزه‌ها می‌تواند تبعات بسیاری برای او و جریان حکمرانی متحدش در قدرت به همراه داشته باشد. به بیان ساده‌تر، تقویت دستگاه‌های نظامی و امنیتی عربستان عملا می‌تواند به مثابه تضمینی برای تداوم حکومت بن سلمان در عربستان سعودی تحلیل و ارزیابی شود.