دردسرهای پهپادهای ایرانی برای سیاست خارجی

«کامی‌کازه» در آیین شینتوی ژاپنی‌ها به معنای «باد الهی» است. این باد الهی در جنگ جهانی دوم به هواپیماهای ژاپنی گفته می‌شد که خلبانانشان در حمله‌ای انتحاری آنها را که حامل مواد منفجره، بمب و سوخت بودند به کشتی‌های جنگی و رزم‌ناوهای هواپیمابر آمریکا می‌کوباندند تا معادله جنگ را به نفع ژاپن تغییر دهند.

وال‌استریت ژورنال چندی پیش با انتشار گزارش منابع نظامی اوکراین از خساراتی که پهپادهای ایرانی به مواضع اوکراین وارد کرده‌اند؛ این پهپادهای انتحاری را با هجوم کامی‌کازه ژاپنی‌ها در جنگ جهانی دوم مقایسه کرد؛ پهپادهایی که گرچه نشانی از پیشرفت و قدرت نظامی و تسلیحاتی ایران هستند، اما در عین حال در سیاست خارجی دارند تبدیل به یک دردسر تازه برای ایران می‌شوند.

 ایران تکذیب می‌کند

«علیرغم کمک‌های نظامی ‌برخی کشورها به اوکراین، ما هیچ‌گونه تسلیحاتی به روسیه برای استفاده در جنگ علیه اوکراین ارسال نکرده و نخواهیم کرد، چراکه معتقدیم راه حل این بحران سیاسی است و هرگونه حمایت تسلیحاتی از طرفین، فرصت صلح را به تأخیر می‌اندازد.»

این بخشی از اظهارات حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران در گفت‌وگوی تلفنی روز گذشته با پکا هاویستو، وزیر خارجه فنلاند در واکنش به نگرانی‌های اروپا از ارسال سلاح و پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ با اوکراین است. او نه تنها سعی کرد به هاویستو این اطمینان را بدهد که ایران سلاحی برای جنگ با اوکراین در اختیار روس‌ها نگذاشته، بلکه چندی قبل‌تر هم به روزنامه نیویورک تایمز گفت: «ما مقید هستیم ارسال سلاح صورت نگیرد. ارسال سلاح به هریک از طرفین، شانس راهکار سیاسی را به تعویق می‌اندازد.»

 روس‌ها تایید می‌کنند

همزمان اما روسیه24 گزارش مبسوطی درباره پهپادهای ایرانی که در جنگ اوکراین از سوی روسیه به کار گرفته شده‌اند روی آنتن بُرده است. در این گزارش مشخصا از پهپادهای شاهد 136 و مهاجر6 نام برده می‌شود. گزارشگر می‌گوید که ردیابی مسیر این پهپادها به سوی هدف در رادار عملا غیرممکن یا حداقل به شکلی باورنکردنی دشوار است. او ادامه می‌دهد که «به همین دلیل نشریه پولتیکو به این برآیند می‌رسد که این پهپادها قانون بازی در اوکراین را تغییر می‌دهند چراکه قادرند خسارات جبران‌ناپذیری به زره‌پوش‌ها و توپخانه‌هایی مانند هویترزها و سیستم‌های راکت‌انداز مورد تحسین غرب وارد کنند.»

گزارشگر روسیه24 همچنین اضافه می‌کند که علی‌رغم کمک خواستن به گفته او فاشیست‌های اوکراینی از واشنگتن، غرب ابزارهای کنترلی موثری علیه این پهپادها ندارد. کارشناسان برنامه در ادامه به مشخصات ظاهری و فنی این پهپادها از قبیل وزن، سرعت، نحوه عملکرد و قدرت تخریب آنها می‌پردازند. آنها حتی به این موضوع هم اشاره می‌کنند که این پهپادها در جنگ یمن نیز مورد استفاده قرار گرفته‌اند؛ مسئله‌ای که آمریکا و اروپا بارها بر آن تاکید و تصریح کرده‌اند که ایران پهپاد در اختیار حوثی‌های یمن، حزب‌الله لبنان و سایر گروه‌های شبه‌نظامی در منطقه قرار می‌دهد.

 استدلال ایران برای توضیح یک تناقض

ایران اما این تناقض میان آنچه که امیرعبداللهیان به نیویورک تایمز و پکا هاویستو گفته با گزارش رسانه‌های دولتی روسی را اینگونه توضیح می‌دهد که فروش این پهپادها به روسیه مربوط به قبل از جنگ اوکراین است، بنابراین نمی‌تواند معنای کمک تسلیحاتی به روسیه برای اشغال اوکراین را داشته باشد.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران پیشتر در واکنش به اظهارات جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی آمریکا، درباره فروش فناوری‌های نوین ایرانی به روسیه در میانه جنگ اوکراین، گفته است: «سابقه همکاری‌های میان جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه در حوزه برخی فناوری‌های نوین به پیش از آغاز جنگ در اوکراین برمی‌گردد و در مقطع اخیر هیچ تحول خاصی در این ارتباط رخ نداده است.»

 اخراج ایرانی‌ها و باز هم پای اسرائیل

برای اوکراین و غرب اما به نظر می‌رسد که این توضیح چندان پذیرفتنی نیست و ایران کماکان از سوی آنها متهم به همدستی با روسیه در اشغال اوکراین است. ابتدای ماه جاری اوکراین تصمیم به اخراج سفیر ایران در کی‌اف و کاهش تعداد کارکنان این سفارتخانه گرفت.

وزارت خارجه اوکراین اعلام کرد: «به کاردار سفارت ایران ابلاغ کردیم که استفاده از سلاح‌های ایرانی علیه کشور ما با موضع بی‌طرفی تهران در تضاد است. ارائه تسلیحات از سوی ایران به روسیه برای جنگ علیه ما اقدامی غیردوستانه است و ضربه جدی به روابط ما با تهران وارد می‌کند.» به فاصله کوتاهی اوکراین حتی دانشجویان ایرانی محصل در اوکراین را نیز از خاک این کشور اخراج کرد.

برای اوکراین و غرب توضیحات ایران در مورد پهپادهای ایرانی مورداستفاده روسیه در جنگ، چندان پذیرفتنی نیست و ایران کماکان از سوی آنها متهم به همدستی با روسیه در اشغال اوکراین است. پای اسرائیل نیز به ماجرا باز شده و اوکراین می‌رود که به جبهه‌ای تازه برای نبرد دیرین ایران و اسرائیل بدل شود.

ماجرا اما در حال پیدا کردن ابعاد گسترده‌تری است. یکی از این ابعاد باز شدن پای اسرائیل به این میدان است. یوگن کورنیچوک، سفیر اوکراین در اسرائیل در مصاحبه‌ای با «اسرائیل هایوم» تصریح کرده که همکاری نزدیک ایران با روسیه در جنگ اوکراین، یک عامل بسیار مهم است که اسرائیل را وادار می‌کند تا به شکلی آشکارتر و موثرتر به اوکراین کمک کند. همزمان مقامات اوکراین و اسرائیل جلساتی محرمانه برای دریافت سامانه‌های ضدپهپادی از اسرائیل داشته‌اند تا بتوانند چیزی شبیه به گنبد آهنین اسرائیل در برابر پهپادهای ایرانی در اوکراین داشته باشند. با این وصف باید گفت که اوکراین به جبهه تازه‌ای برای تقابل و نزاع دیرین ایران و اسرائیل بدل خواهد شد.  

 تجربه جدید اروپا از برجام

مسئله پهپادها همچنین به طور مستقیم برجام را نیز تحت‌الشعاع خود قرار خواهد داد. در برجامی که به امضای دولت روحانی در ایران و دولت اوباما در آمریکا رسید، مقرر شده بود که پنج سال پس از امضای این توافق در سال 2015 یعنی در 18 اکتبر 2020 و پس از آنکه گزارش بین‌المللی سازمان انرژی اتمی صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تایید کرد، تحریم‌های مربوط به تسلیحات سبک و متعارف ایران لغو شود.

دونالد ترامپ اما زودتر از این موعد آمریکا را از برجام خارج کرد. با این حال با فرا رسیدن 18 اکتبر 2020 ایران بر حق خود برای تبادلات تسلیحاتی تاکید کرد. دولت دونالد ترامپ قطعنامه‌ای مبنی بر تمدید تحریم تسلیحاتی ایران به سازمان ملل ارائه کرد اما در روز رأی‌گیری برای این قطعنامه از میان تمام اعضای دائم و غیردائم شورای امنیت تنها جمهوری دومینیکن به آن رأی مثبت داد. چین و روسیه با قطعیت با آن مخالفت کردند و سایرین از جمله کشورهای اروپایی رأی ممتنع دادند.

اروپا آن زمان فکرش را هم نمی‌کرد که مدتی بعد روسیه به اوکراین حمله کند، موجودیت ناتو را تهدید کند و در این مسیر پهپادها و تسلیحات ایرانی یاریگر او باشند؛ شاید اگر چنین چیزی را پیش‌بینی می‌کرد، قطعا رأی ممتنع به قطعنامه آمریکا نمی‌داد. آنچه آن زمان مطرح بود بیشتر خرید جنگنده‌های روسی بود نه فروش پهپادهای ایرانی به روسیه.

حالا اما اروپا با وجه جدیدی از امتیازاتی که برجام در اختیار ایران قرار داده مواجه شده و بی‌تردید با نگاه متفاوتی به برجام خواهد نگریست و سختگیری‌هایش را افزایش خواهد داد. به ویژه که این روزها اتحادیه اروپا در حال تدارک تحریم‌های جدید علیه ایران به دلیل آنچه سرکوب اعتراضات در ایران می‌خواند نیز هست.

مسئله پهپادها به طور مستقیم برجام را نیز تحت‌الشعاع خود قرار خواهد داد. اروپا اکنون با وجه جدیدی از امتیازاتی که برجام در اختیار ایران قرار داده مواجه شده و بی‌تردید با نگاه متفاوتی به برجام خواهد نگریست.

 تجارت تسلیحاتی؛ یک حق پرهزینه!

علی‌رغم این فشارها برخی معتقدند که تجارت تسلیحاتی حق ایران است و فشارها به ایران برای خودداری از عرضه دستاوردهای تسلیحاتی‌اش، بی‌شرمانه و سندی دیگر از قلدری جهان غرب در قبال ایران است؛ به ویژه آنکه در سال‌های اخیر علاوه بر کشورهای غربی، کشورهایی مانند ترکیه نیز با قدرت پا به بازار تسلیحاتی گذاشته‌اند. در همین جریان جنگ اوکراین اردوغان با این جمله که «تسلیحات ارسالی غربی‌ها به اوکراین آهن‌قراضه است»، با اعداد و ارقام بزرگی وارد معامله تسلیحاتی با اوکراین شد.

در این معامله تسلیحاتی نخستین بار با سرودهای حماسی ارتش اوکراین از پهپادهای «بیرقیدار تی.بی2» رونمایی شد و سازنده‌ این پهپاد از زلنسکی نشان لیاقت گرفت. حالا اما گزارش‌ها حاکی از این است که معاملات تسلیحاتی آنکارا و کی‌اف بسیار گسترده‌تر از آن چیزی است که منتشر می‌شد.

ترکیه از این جهت از سوی روسیه تحت فشار و تهدید است، اما فشاری که از سوی غرب به ایران می‌آید و هزینه‌ای که به آن تحمیل می‌شود به مراتب بیش از ترکیه است. موافقان تجارت تسلیحاتی ایران تاکید می‌کنند که مواجهه غرب با این پیشرفت ایران نیز مانند سیاستش درباره برنامه هسته‌ای ایران است؛ بدین معنی که حق آن را از ایران سلب می‌کند در حالی که همزمان به کشورهای دیگر حق توسعه آن را می‌دهد.

آنها با این استدلال تاکید می‌کنند که ایران باید به فروش پهپادها و تسلیحات نظامی خود به روسیه و حتی چین ادامه دهد تا جایگاه خود در بازار تجارت تسلیحاتی را تثبیت کند. آنها به آورده اقتصادی و سود حاصل از این تجارت نیز اشاره می‌کنند.

البته درباره جزئیات و ارزش مالی معامله تسلیحاتی ایران و روسیه اطلاعاتی منتشر نشده، اما برخی منابع و شواهد از ارزان بودن آن می‌گویند. سرگئی براتچوک، سخنگوی دولت در منطقه اودسا اخیرا در گفت‌وگویی گفته است که «این پهپادها بسیار ارزان هستند، از این رو روسیه می‌تواند آنها را بسیار بیشتر و به صورت چند عددی و انتحاری استفاده کند.»

به‌طورکلی اما با توجه به واکنش‌ها به معامله تسلیحاتی ایران و روسیه و ابعاد گسترده‌ای که این موضوع هر روز پیدا می‌کند به نظر نمی‌رسد که باز کردن جای پا برای ایران در بازار پرسود تسلیحات نظامی به این آسانی‌ها باشد و ظاهراً این رشته سر دراز دارد!

 

گزارش: محبوبه ولی-توسعه ایرانی