عمران خان قربانی چه چیزی شد؟
برای درک وقایعی که منتهی به بحران سیاسی فعلی پاکستان دارد نیاز است نگاهی به عوامل بیشتری از جمله رابطه آن با بازیگران خارجی، ارتش و همچنین اقدامات خان بیاندازیم.
| مرضیه عسگری وش | شهباز شریف نخست‌وزیر تازه پاکستان روز گذشته با وعده تبدیل پاکستان به «بهشت سرمایه‌گذاری» بر قدرت تکیه زد. در سابقه خانوادگی او برادرش نواز شریف با سه دوره نخست‌وزیری و عزل به اتهام فساد به‌چشم می‌خورد اما انتخاب او با استقبال کشورهایی چون آمریکا، ترکیه و عربستان سعودی مواجه است.
پیش از این عمران خان نخست‌وزیر برکنار شده پس از رأی پارلمان گفته بود دخالت‌های ایالات متحده آمریکا و مخالفت با مواضع وی راه را برای کنار گذاشتن او از سیاست باز کرده است. پارلمان پاکستان روز شنبه ۲۰ فروردین عمران‌خان نخست‌وزیر وقت را برکنار کرد. پیش از این درپی اختلافات پیش آمده عمران‌خان سعی کرده بود با انحلال پارلمان و درخواست برای انتخابات مجدد جلوی برکناری خود را بگیرد. اما دادگاه عالی پاکستان اقدامات وی را غیرقانونی خواند.
به گزارش هندوستان تایمز ۴۳درصد مردم پاکستان برکناری او را صادقانه نمی‌دانند و معتقدند وی سیاست‌مداری قابل اعتماد است. برای درک وقایعی که منتهی به بحران سیاسی فعلی پاکستان دارد نیاز است نگاهی به عوامل بیشتری از جمله رابطه آن با بازیگران خارجی، ارتش و همچنین اقدامات خان بیاندازیم:
بازیگران خارجی در برکناری عمران خان
عمران خان، آمریکا را متهم به دخالت در امور سیاسی پاکستان خصوصا برکناری وی از قدرت کرده است. وی در سخنرانی‌های خود از تجربه بد پاکستان در نتیجه حمایت از جنگ با تروریسم جرج بوش گفته است و معتقد است این خود به گسترش تروریسم در منطقه دامن زده است.
اتهامات خان به روابط ایالات متحده و پاکستان آسیب وارد کرده است، به ویژه پس از اینکه خان به طور علنی روز یکشنبه از نقش یک مقام آمریکایی به عنوان دستیار وزیر امور خارجه در آسیای جنوبی یعنی دونالد لو در برکناری‌اش نام برد. به گزارش فارن پالیسی ناآرامی در روابط پاکستان پیش از بحران سیاسی اخیر آغاز شده بود: «روابط ایالات متحده و پاکستان قبل از این بحران سیاسی ناآرام بود. با خروج ایالات متحده از افغانستان، آن‌ها در روابطشان در جستجوی تکیه‌گاه جدیدی هستند. ژئوپلیتیک همچنین محدودیت‌هایی را بر روابط دوجانبه تحمیل کرده است، زیرا هر کشور روابط خود را با رقیب اصلی دیگر - واشنگتن با دهلی نو و اسلام‌آباد با پکن - عمیق‌تر می‌کند.»
آنچه رابطه عمران خان را با آمریکا به مرحله بحرانی‌تری رساند سفر اخیر او به مسکو در بحبوحه جنگ با اوکراین بود. عمران در این سفر به توافقی تجاری با مسکو رسید. وی توانست روسیه را برای واردات گاز و گندم به پاکستان راضی کند.
لیزا کورتیس مدیر برنامه امنیتی هند و اقیانوس آرام در اندیشکده آمریکای جدید در این خصوص به رویترز می‌گوید: «سفر اخیر عمران‌خان به مسکو را از نظر روابط با ایالات متحده یک فاجعه است و یک دولت جدید در اسلام‌آباد می‌تواند تا حدی به بهبود روابط میان ایالات متحده و پاکستان کمک کند . »
در همین راستا بود که یک روز پیش از رأی عدم اعتماد مجلس به عمران‌خان فرمانده ارتش، ژنرال باجوا اقدام به دلجویی از ایالات متحده آمریکا کرد و از روسیه بابت حمله به اوکراین انتقاد کرد.
اما رابطه پاکستان با چین شکل دیگری دارد. یورونیوز در گزارشش آورده است: «عمران خان همواره بر نقش مثبت چین در پاکستان و همچنین در کل جهان تاکید کرده است. همزمان با درخواست دو حزب سیاسی مستقر در پاکستان برای برکناری عمران خان از قدرت، کریدور اقتصادی چین و پاکستان به ارزش ۶۰ میلیارد دلار راه‌اندازی می‌شود و اقتصاد پاکستان را بیش از پیش به چین نزدیک می‌کند . » دولت چین پس از برکناری عمران خان اعلام کرد تغییر دولت در پاکستان تاثیری بر روابط ما با آن‌ها ندارد و ما به قراردادهای بسته شده با پاکستان همچنان پایبند هستیم. این در حالی است که شهباز شریف نخست‌وزیر مستقیما در این قرارداد حضور داشت و به عنوان رهبر استان پنجاب با چین معامله کرده است. «او که طی سه دوره ریاست بر دولت محلی ایالت پنجاب (پرجمعیت‌ترین ایالت پاکستان) روابط خوبی با تجار و سرمایه‌گذاران غربی و چینی برقرار کرده، امیدوار است که در کنار تقویت روابط تجاری و اقتصادی با آمریکا و اروپا بتواند زمینه رشد صادرات پاکستان به چین را نیز فراهم کند.»
نقش ارتش در ماجرای پاکستان
ارتش به شکل سنتی همواره تعیین‌کننده سیاست خارجی و دفاعی پاکستان است. در ابتدای امر بهنظر می‌رسید که میان ارتش و عمران خان در کشوری که سابقه سه کودتای ارتش برای تعیین دولت داشته است اختلاف جدی‌ای وجود ندارد. حتی این موضوع از آغاز مایه انتقاد مخالفان او بوده است. اما با گذشت زمان بهنظر نمی‌رسید که این رابطه برای هر دو طرف مطلوب باشد. اختلاف با شکاف میان ژنرال باجوا و ژنرال فیض حمید بالا گرفت. فیض حمید گزینه احتمالی و قابل قبول عمران خان برای ریاست بعدی ارتش بود. اما ژنرال باجوا با این امر مخالف بود و معتقد بود که ژنرال حمید را در حد رهبری این نهاد نمی‌بیند. در نهایت ارتش گزینه ژنرال باجوا را تایید کرد.
بی‌بی‌سی در گزارش خود آورده است: «نخست‌وزیر تقریباً سه هفته از صدور اطلاعیه رسمی مبنی بر تأیید تغییر سمت خودداری کرد و در نهایت تسلیم شد. شکاف‌های آشکار بین ارتش و دولت عمران خان، مخالفان را جسورتر کرد. تعدادی از منابع به بی‌بی‌سی گفتند، زمانی که آن‌ها شروع به طرح رای عدم اعتماد کردند و به دنبال نظر جدایی‌طلبان احتمالی از درون حزب و متحدان ائتلاف او رفتند، ارتش به صراحت اعلام کرد که در این مورد «بی‌طرف» خواهد بود.»
پس از برکناری خان و اعتراضاتی از سوی حامیان او هندوستان تایمز نوشت: «هشت تن از فعالان شبکه‌های اجتماعی حزب عمران خان به اتهام راه‌اندازی کمپین آنلاین علیه ژنرال قمر جاوید باجوا، فرمانده ارتش پاکستان، دستگیر شدند. به گفته آژانس تحقیقات فدرال، فهرستی متشکل از ۵۰ مظنون که در کمپین رسانه‌های اجتماعی علیه فرمانده ارتش و قضات عالی دادگاه از سازمان‌های اطلاعاتی شرکت داشتند دریافت کرده و هشت نفر از آن‌ها بازداشت شده‌اند.»
با این حال خان پس از برکناری خود نامی از ارتش نبرد و زبان به انتقاد نگشود. گاردین در این باره معتقد است: «در پشت نماي متحجر او، يك عمل‌گرا در كار است. همراهان حزبی او به خاطر رها کردن آن‌ها به ارتش می‌خروشند، اما خود خان نمی‌خواهد پلی را ویران کند که ممکن است روزی او را به قدرت بازگرداند.»
عمران خان در پاکستان چه کرد؟
ستاره مدال‌آور کریکت پاکستان با شعار استقلال و مبارزه با فساد پا به صحنه قدرت گذاشت. اما او تبدیل به اولین نخست‌وزیر پاکستان در تاریخ این کشور شد که با رأی عدم اعتماد از قدرت برکنار شده است. این در حالی است که تنها راه پیش‌‌بینی‌شده در قانون اساسی پاکستان برای برکناری رئیس دولت، استیضاح نخست‌وزیر و عدم رأی اعتماد به اوست. همچنین این اتفاق خط بطلانی بر پیش‌بینی‌هایی بود که می‌گفتند شاید عمران‌خان اولین نخست‌وزیری باشد که دوره ۵ ساله خود را به پایان می‌رساند.
عمران خان در ابتدا با مهار ویروس کرونا و کنترل میزان تلفات آن بدون قرنطینه سراسری درخشید. همچنین وعده‌های او برای مقابله با فساد به روزنه امیدی برای مردم پاکستان تبدیل شد. وی همچنین در طول دو سال با پرداخت از منابع شخصی خود به نیروهای دولت، هیچ برداشتی از خزانه ملی پاکستان نداشت و هزینه بسیار پایین سفرهای خارجی او نیز بسیار چشمگیر شد. اما ستاره اقبال او با تورم دورقمی پس از یک دهه، کاهش ارزش نرخ روپیه درمقابل دلار آمریکا و تشدید بحرانهای اقتصادی با رشد منفی رو به خاموشی گذاشت.
در کنار این‌ها خان به یک ضدآمریکایی شهرت پیدا کرده است، درحالی‌که پس از مواضع وی در قبال پاکستان مخالفانش او را «طالبان خان» صدا می‌زدند. انتقادها از او در ارتباط با طالبان اما موجب نادیده انگاشته شدن دلایل او از همراهی با قدرت گرفتن طالبان شد. عمران خان پیشتر در مصاحبه‌ای با سی‌ان‌ان آمریکا گفته بود: «دیر یا زود طالبان باید به رسمیت شناخته شوند. اکنون جهان قبل از اینکه طالبان را به رسمیت بشناسد، ضمانت‌هایی می‌خواهد. بنابراین، ایالات متحده تا چه حد می‌خواهد طالبان را تحت فشار قرار دهد تا عملا آن‌ها را با آنچه از آن‌ها انتظار دارند در زمینه حقوق بشر انجام دهند، مطابقت دهد؟»
وی همچنین اظهار داشت که طالبان یک «جنبش ایدئولوژیک بسیار قوی» است و با فرهنگ جوامع غربی بیگانه است. «در جایی باید داد و گرفت وجود داشته باشد. اما با شناسایی نکردن آن‌ها [طالبان] و مسدودکردن حساب‌های آن‌ها و سیستم بانکی، فقط مردم متضرر می‌شوند و نه دولت طالبان.» عمران خان در این مصاحبه هشدار داد که «وضعیت کنونی افغانستان در حال تبدیل‌شدن به یکی از بدترین بحران‌ها است. چراکه نیمی از جمعیت این کشور از گرسنگی رنج می‌برند.»
هم‌اکنون پاکستان به نظم پیشین خود بازگشته است. نخست‌وزیر کنونی، خلف نواز شریف، با مواضع همسو با قدرت‌های جهانی و با وعده بهشت و توسعه اقتصادی قدم جلو گذاشته است. ارتش پاکستان نیز نشان داده است که از انتخاب فعلی نارضایتی ندارد. در همین رابطه برخی گزارش‌ها حاکی است که ارتش در مدیریت حامیان عمران خان در دولت نقش داشته است و از بین رفتن این حمایت‌ها عامل سقوط او شد. حالا سوالی که باقی می‌ماند این است که آیا نظم پیشین که مناسبتی با توسعه پاکستان نداشته است، راه‌حلی برای برون‌‌رفت از بحرانهای فعلی خواهد یافت؟
انتهای پیام
دیدگاه تان را بنویسید