پرده‌برداری از یک راز قدیمی | مشکل مصباح با شهید بهشتی چه بود؟

بیان فردا | محمد مهاجری | روزنامه محترم کیهان، بیان آیت‌الله مصباح درباره نپیوستنش به حزب جمهوری اسلامی را چنین نقل کرده است: «عضویت در یک حزب یا گروه یا دسته، وابستگی فکری و علاقه غیرعقلانی می‌آورد. برای همین در همان اوایل انقلاب که شهید بهشتی همراه دوستانش حزب جمهوری اسلامی را تشکیل دادند، چون تعهد حزبی را مغایر با ارزش‌ها و باورهای دینی می‌دانستم، به عضویت آن در نیامدم.»

1- مرحوم آقای مصباح از سال‌های پیش از انقلاب در قم و مدرسه حقانی اختلافات شدیدی با مرحوم شهید بهشتی داشت که عمده آن به دیدگاه‌های آقای مصباح برمی‌گشت که مرحوم بهشتی آنها را تند و به زیان جامعه مذهبی می‌دانست. بخشی از این اختلاف به مرحوم دکتر شریعتی مربوط می‌شد که در همان زمان محل نزاع گسترده بین مذهبیون بود. لذا این احتمال که اختلافات قدیمی این دو بزرگوار باعث شده باشد آقای مصباح به حزب جمهوری اسلامی نپیوندد، دور از ذهن نیست.

2- نظر آقای مصباح برای عدم عضویت در حزب جمهوری اسلامی کاملا محترم است. هیچ‌کس را نه می‌توان به عضویت در یک تشکیلات اجبار یا از آن نهی کرد. حتی اینکه ایشان «تعهد حزبی» را مغایر باورهای دینی بداند امر عجیبی نیست و به عنوان نظر یا حتی فتوای شخصی قابل احترام است.

3- با این حال دیدگاه آقای مصباح در تعارض جدی با بنیانگذاران حزب جمهوری اسلامی است که دست‌کم در آن مقطع دو تن از آنها (آیت‌الله بهشتی و آیت‌الله موسوی‌اردبیلی) از مجتهدان مسلم بودند و امام خمینی با انتصاب آنان به عالی‌ترین مقامات قضایی، اجتهاد آنها را تایید کرده بودند. قاعدتا اگر تعهدات حزبی، مغایرت جدی با اعتقادات دینی داشت از نگاه آنان دور نمی‌ماند.

4- در خاطرات بنیانگذاران حزب جمهوری اسلامی مکررا از حمایت‌های مادی و معنوی امام خمینی از حزب مذکور یاد شده و این نشان می‌دهد نظر آیت‌الله مصباح با نگاه امام نیز زاویه داشته است.

5- یکی از موسسین حزب، آیت‌الله خامنه‌ای بوده‌اند که در فاصله‌ای کمتر از 10 سال پس از تاسیس حزب جمهوری اسلامی به رهبری انقلاب برگزیده و جانشین امام خمینی شدند. در نظریات معظم له نیز تاکنون تعبیری که نشان دهد تعهدات حزبی مخل باورهای دینی است، دیده نشده. به این ترتیب می‌توان از تفاوت دیدگاه مرحوم آیت‌الله مصباح با آیت‌الله خامنه‌ای نیز سخن گفت.

6- توجه کنیم که در عبارت مرحوم مصباح، تعهدات حزبی «مغایر» ارزش‌ها و باور دینی دانسته شده. این تعبیر، بسیار فراتر از مکروه بودن یا نامتناسب بودن یا زاویه داشتن است و به نظر می‌رسد منظور ایشان این بوده که تعهد حزبی، مثلا حرام است. اگر بپذیریم منظور ایشان چنین بوده، پیامدهایی دارد که بهتر است از بیان آن صرف‌نظر شود.

7- با این همه آیت‌الله مصباح اگر نه خود موسس یک حزب سیاسی به نام جبهه پایداری است، بلکه پدر معنوی آن به شمار می‌رود و برخی شاگردان ایشان چه در زمان حیات او و اکنون، در این حزب کاملا کار سیاسی می‌کنند و تعهدات به‌شدت حزبی دارند. با این حال تاکنون شنیده نشده که مرحوم مصباح آنها را از تشکیل حزب و تعهدات حزبی منع کرده باشد.

8- از دو حال خارج نیست. نخست اینکه آیت‌الله مصباح تغییر عقیده داده و نظر سال 1358‌شان در سال 1390 (زمان تشکیل جبهه پایداری) درباره حزب تغییر یافته که در هیچ‌یک از گفتارهای‌شان چنین چیزی نیامده و نسبت به اصلاح دیدگاه خود نکته‌ای بیان نکرده است. دوم اینکه ایشان سهوا دچار تناقض شده و کسی هم این دوگانه‌گویی را به او متذکر نشده است.

لابد شاگردان و نزدیکان مرحوم آیت‌الله مصباح برای این اتفاق، توجیه یا توضیح دارند.