رابطه ایران و فلسطین از دوره پهلوی تا کنون/ وقتی ایران اسرائیل را به رسمیت شناخت!

بیان فردا | ۱۴ آبانماه سال ۱۳۳۸ محمدرضا شاه پهلوی به همراهی پادشاه اردن به بخش شرقی بیت المقدس رفت و همراه با دیگر کشورهای عرب از اشغالگری اسرائیل انتقاد کرد اما رابطه ایران و آمریکا باعث شد ایران آهسته آهسته سیاست‌های آمریکا در قبال اسرائیل را بپذیرد و با آن همخوانی بیشتری داشته باشد.

فلسطین در دوره پهلوی

تصویر ثبت شده در ۱۴ آبانماه سال ۱۳۳۸ (۱۹۵۹ میلادی) زمانی که محمدرضا شاه پهلوی از بخش شرقی بیت المقدس بازدید کرد. ملک حسین پادشاه اردن (نفر سمت چپ محمدرضا شاه) نیز در این تصویر دیده می‌شود. بخش شرقی بیت المقدس تا سال ۱۹۶۷ تحت سلطه اردن بود که پس از شکست اعراب در جنگ شش روزه در سال ۱۹۶۷ این سرزمین توسط اسرائیل اشغال شد.

سفر محمدرضاشاه پهلوی به اردن

سفر محمدرضاشاه پهلوی به اردن از دهم تا چهاردهم آبان‌ماه ۱۳۳۸ (نوامبر ۱۹۵۹) به طول انجامید. این سفر به دعوت ملک حسین پادشاه اردن صورت گرفت. شاه برای دیدار رسمی از آن کشور از تهران عازم امان شد. هواپیمای شاه ابتدا توقف کوتاهی در کویت کرد. امیر کویت به استقبال شاه آمد و پس از گفتگوی کوتاهی شاه راهی اردن شد و شاه در اردن مورد استقبال ملک حسین قرار گرفت.

در مهمانی رسمی که ملک حسین به خاطر ورود شاه برگزار کرده بود، شاه در سخنان خود بر سر میز شام گفت: «ما در ایران به خوبی متوجه وضع کشور دوست و برادر، اردن هاشمی هستیم و می‌دانیم که این کشور با کوشش و فداکاری در راه بهبود وضع اقتصادی و بالا بردن سطح زندگی خویش می‌کوشد.»

در ۱۱ آبان ۱۳۳۸ رژه‌ ارتش اردن در برابر شاه و ملک حسین انجام گرفت. سپس شاه از مانور ارتش اردن در اردوگاه عبدالی دیدن کرد. در همین روز شاه به همراه ملک حسین از شهر بیت المقدس و مسجدالاقصی بازدید کرد. در این بازدید کلید شهر بیت‌المقدس که از چوب زیتون ساخته شده و روی آن نام شاه و تاریخ ورودش به اورشلیم کنده شده بود، به شاه اعطا شد. در ۱۴ آبان ۱۳۳۸ سفر شاه به اردن به پایان رسید و او به تهران بازگشت.

به رسمیت شناختن اسرائیل توسط حکومت پهلوی

رابطه محمدرضاشاه با اردن رابطه‌ای عجیب و دوگانه بود. ایران از طرفی به دلیل هم‌پیمانی با آمریکا حامی روابط دوستانه‌ای با اسرائیل داشت و از طرف دیگر اردن و اسرائیل اختلافات مرزی و ایدئولوژیک فراوان داشتند.

ایران پس از ترکیه، دومین کشور با اکثریت مسلمان بود که اسرائیل را به عنوان کشور مستقل به رسمیت شناخت. پس از کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که محمدرضا شاه پهلوی را به قدرت رساند، روابط دو کشور به‌طور قابل توجهی بهبود یافت. محمدرضا پهلوی از دخالت مستقیم در جنگ‌های اعراب و اسرائیل پرهیز کرد و همین موضوع باعث خشم دولت‌های عربی و اسلامی از جمله اردن شد.

جنگ شش روزه و تاثیرات آن

بخش شرقی بیت‌المقدس تا سال ۱۹۶۷ تحت سلطه‌ اردن بود که پس از شکست اعراب در جنگ شش روزه، اسرائیل این بخش را ضمیمه‌ خاک خود کرد. بیت‌المقدس شرقی به بخش شرقی شهر بیت‌المقدس گفته می‌شود. اعراب آنجا را قدس شرقی می‌نامند. این بخش از جانب اسرائیل اورشلیم شرقی نامیده می‌شود.

در سال ۱۹۴۸ میان اعراب و اسرائیل جنگی در گرفت. این جنگ، جنگ اول اعراب و اسرائیل و دومین و آخرین مرحله از جنگ ۱۹۴۷ تا ۱۹۴۹ میان فلسطین و اسرائیل بود. این جنگ رسماً با پایان قیمومیت انگلیس بر فلسطین در نیمه‌شب ۱۴ می ۱۹۴۸ آغاز شد.  منشور استقلال اسرائیل نیز در همان روز صادر شده بود.

نیرو‌های ائتلاف نظامی کشور‌های عربی نیز در سحرگاه ۱۵ می به فلسطین وارد شدند. در پی این جنگ و به موجب یک توافقنامه پس مذاکرات محرمانه میان اردن و اسرائیل، بخش شرقی بیت‌المقدس به کنترل اردن در آمد. این توافقنامه به تایید کنست (پارلمان اسرائیل) و  مجلس ملی اردن رسید. اما با وقوع جنگ شش روزه ۱۹۶۷ اسرائیل موفق شد بیت‌المقدس شرقی را اشغال کند.

جنگ شش روزه جنگی بود که از ۵ ژوئن تا ۱۰ ژوئن ۱۹۶۷ میان اسرائیل و کشور‌های عربی مصر،  سوریه و اردن رخ داد و با پیروزی اسرائیل به پایان یافت. این نبرد نقطه اوج بحرانی بود که از تاریخ ۱۵ می‌تا ۱۲ ژوئن ۱۹۶۷ به درازا انجامید و در آن اسرائیل با شکست ارتش کشور‌های عربی قسمتی از خاک آن‌ها را تصرف کرد.

در سال ۱۹۸۰ نیز اسرائیل این بخش را رسماً ضمیمه خاک خود کرد و تمامی اماکن مقدس ادیان ابراهیمی در این شهر را تصاحب کرد. اسرائیل در اقدامی غیرقانونی هر دو بخش شرقی و غربی بیت‌المقدس را به صورت واحد جزء خاک خود حساب کرد.

شورای امنیت سازمان ملل متحد این اقدام اسرائیل را غیرقانونی اعلام کرد و با صدور قطعنامه ۴۷۸ این اقدام را محکوم کرد. اسرائیل، اما از این قطعنامه، تبعیت نکرد. سازمان آزادی‌بخش فلسطین از سال ۱۹۸۸ و در پی بیانیه استقلال فلسطین، بیت‌المقدس شرقی را پایتخت سیاسی دولت فلسطین اعلام کرد ولی اسرائیل از پذیرفتن این قانون امتناع کرد و اجازه این کار را نداد. بیانیه استقلال فلسطین یک اعلامیه بود که توسط محمود درویش شاعر نامدار فلسطینی نوشته شد.

جزییات معامله قرن و دلایل بر هم خوردن آن

اسرائیل سعی دارد اورشلیم واحد را به عنوان پایتخت خود به جهان معرفی کند. در ۶ دسامبر ۲۰۱۷  دونالد ترامپ رئیس جمهور وقت امریکا، به رسمیت شناختن بیت‌المقدس به عنوان پایتخت اسرائیل توسط ایالات متحده را اعلام کرد.  این اقدام برخلاف نزدیک به هفت دهه سیاست خارجی آمریکا و برنامه‌ریزی برای جابجایی سفارت این کشور در اسرائیل از تل‌آویو به بیت‌المقدس صورت گرفت.  

پس از اعلام این خبر، ترامپ با امضای معافیت‌نامه‌ای تصمیم برای عدم انتقال سفارت امریکا از تل‌آویو به بیت‌المقدس را برای شش ماه دیگر تمدید کرد. بنیامین نتانیاهو  نخست‌وزیر وقت اسرائیل  با استقبال از این تصمیم آن را ستایش کرد.

در ۲۳ فوریه ۲۰۱۸ وزارت امور خارجه آمریکا اعلام کرد که سفارت جدید در ماه می باز خواهد شد. این اقدام مورد انتقاد اکثر رهبران بین‌المللی از جمله مسئول سیاست خارجی وقت اتحادیه اروپا قرار گرفت. در فوریه سال ۲۰۱۸، دولت آمریکا اعلام کرد که سفارت خود را در ساختمان اداره کنسولگری ایالات متحده در محله جنوبی اورانوس در ماه می سال جاری افتتاح خواهد کرد.

این اقدام همزمان با هفتادمین سالگرد تاسیس دولت اسرائیل بود که در فلسطین به نام روز نکبت شناخته می‌شود. مراسم انتقال سفارت که در تاریخ ۱۴ می ۲۰۱۸ برگزار شد، همراه با خشونت شدیدی در نوار غزه بود که منجر به کشته شدن دست‌کم ۶۰ فلسطینی توسط نیرو‌های اسرائیلی شد. همچنین بیش از ۳۰۰۰ نفر از تظاهرات‌کنندگان نیز زخمی شدند که در روز‌های بعد با جان دادن تعدادی از زخمی‌ها مجموع تعداد کشته شدگان به ۶۵ نفر افزایش یافت.

اقدام ایالات متحده در انتقال سفارتش از تل‌آویو به بیت‌المقدس با محکومیت جهانی مواجه شد. همچنین ترامپ یک طرح پیشنهادی موسوم به معامله قرن ارائه کرد. این طرح ظاهراً جهت صلح بین فلسطین و اسرائیل و به منظور حل و فصل منازعه فلسطین و اسرائیل ارائه شد. طبق این طرح اسرائیل در ازای دریافت امتیاز‌هایی فراتر از تعهدات قبلی سازمان آزادی‌بخش فلسطین و قطعنامه‌های شورای امنیت و الحاق بخش‌هایی از مناطق اشغال‌شده به خاک خود، با تشکیل دولت مستقل فلسطینی موافقت می‌کند. این طرح قرار بود برای پایان دادن به بیش از ۷۰ سال منازعه میان فلسطین و اسرائیل اجرا شود.  

بر اساس این طرح بخش‌هایی دیگر از فلسطین شامل نیمی از کرانه باختری و بخشی از بیت‌المقدس شرقی که از نظر جامعه جهانی به دولت فلسطین تعلق دارد، به اسرائیل واگذار می‌شود و در عوض اسرائیل با تشکیل کشور مستقل فلسطینی در نیمه دیگر کرانه باختری و تمام نوار غزه و چندین محله از بیت‌المقدس شرقی موافقت می‌کند.

بر اساس این طرح شهر ابودیس به جای بیت‌المقدس به‌عنوان پایتخت فلسطین در نظر گرفته خواهد شد.  همچنین طبق این طرح فلسطینیان باید از حق بازگشت به سرزمین خود که در طبق قطعنامه ۱۹۴ شورای امنیت به رسمیت شناخت شده صرف‌نظر کنند. ایران، پاکستان و برخی از کشور‌های عربی مانند اردن مخالفت خود با این طرح را نشان داده‌اند. ملک عبدالله دوم فرزند ملک حسین و پادشاه اردن به شدت به طرح آمریکایی معامله قرن واکنش نشان داده است.