فوتبال؛ بازتاب بیم و امید

بیان فردا | ترجمان | ترجمه: محسن محمودی | داستان فوتبال در جهان عرب - مانند بسیاری از چیزهای دیگر - با استعمار و مبارزه با آن گره خورده است. مقامات بریتانیایی و فرانسوی فوتبال را به‌عنوان بخشی از تلاش برای پرورش اطاعت و انضباط در میان مردم مستعمره، از طریق تاکید بر قوانینی که فوتبال ارائه می‌دهد، معرفی کردند. نخبگان محلی عرب نیز به‌نوبه خود، مکرراً از تاسیس باشگاه‌های فوتبال و برگزاری مسابقات به‌عنوان نشانه‌ای از پیشرفت اجتماعی و فرهنگی در مبارزات خود برای استقلال استفاده می‌کردند.

در مصر، اردن، فلسطین و سودان، جنبش‌های ملی‌گرا که برای استقلال از قدرت‌های استعماری می‌جنگیدند، نقش فوتبال را در اعتراضات، تاسیس احزاب سیاسی و تقویت حس هویت‌ملی به نمایش گذاشتند. جنبش استقلال الجزایر، معروف به جبهه آزادی‌بخش ملی الجزایر، در سال 1958 یک تیم فوتبال در تبعید را به‌عنوان بخشی از نبرد خود علیه حکومت فرانسه تشکیل داد. این تیم حتی قبل از اینکه الجزایر مستقل باشد، با سایر تیم‌های‌ملی رقابت کرده است. لیگ ملی قطر نیز نزدیک یک‌دهه قبل از استقلال این کشور از بریتانیا در سال 1971 آغاز به‌کار کرد.

فوتبال امروزه در جهان عرب با هویت ملی عجین شده است. این امر به‌ویژه در دسامبر 2010، در جریان بهار عربی در بحرین، مصر، لیبی، سوریه، یمن و جاهای دیگر به اثبات رسید. اهمیت فرهنگی و سیاسی فوتبال در سراسر این قیام‌ها مشهود بود: در میدان تحریر در قاهره، گروه‌های هواداران فوتبال یا اولتراها اغلب در خط‌مقدم بودند. اولتراهای تونسی در فیس‌بوک حضور فعال داشتند و مرتباً فراخوان‌های شرکت در تظاهرات، عکس و مشخصات افراد کشته‌شده و آرزوهای خود را برای آینده، به اشتراک می‌گذاشتند. در بحرین، ستاره‌هایی مانند محمد عدنان پس از شرکت در تظاهرات ضددولتی از بازی برای تیم‌ملی منع شدند.

در جهان عرب، مانند بسیاری از نقاط دیگر جهان، فوتبال راهی برای تسخیر تخیل جمعی است. اما رژیم‌های اقتدارگرا همواره در تلاشند که این تخیل جمعی توسط برخی بازیکنان به «رهایی جمعی» تبدیل نشود. بنابراین به‌غیر از مهارت و تکنیک، وفاداری نیز برای حضور در تیم‌های ملی بسیار مهم است. به‌ویژه که هر حرکت بازیکنان می‌تواند جامعه بسیار جوان در جهان عرب را تحت‌تاثیر خود قرار دهد.

زمین فوتبال عرصه‌ای برای بیان است

محمود درویش، شاعر فلسطینی زمانی گفته بود: «زمین فوتبال عرصه‌ای برای بیان است که با تفاهم پنهانی بین حاکم و محکوم در سلول زندان دموکراسی عربی مجاز است.» او افزود، «این بازی، نماینده فضای تنفسی است که به یک میهن متلاشی‌شده فرصتی می‌دهد تا پیرامون چیزی مشترک به هم بپیوندد». یک دهه پس از بهار عربی، بسیاری از کشورهای جهان عرب سرکوبگرتر شده‌اند و فضای تنفس فوتبال بیش از هر زمان دیگری ضروری شده است.

با این حال، به‌نظر می‌رسد تعداد کمی در خارج از جهان عرب و جوامع دیاسپورا این واقعیت را درک می‌کنند. تا جایی که معمولا غربی‌ها در روایت خود نقشی مخرب برای جهان عرب (مخصوصا کشورهای حاشیه خلیج‌فارس) قائل هستند.

برای مثال، خرید پاری‌سن ژرمن توسط قطر در سال 2017 و جذب 263میلیون دلاری نیمار، مهاجم برزیلی که رکوردهای نقل و انتقالاتی را شکست تا اهمیت جهانی قطر را - زمانی که توسط عربستان سعودی، مصر، بحرین و امارات متحده عربی در محاصره قرار داشت- ثابت کند.

درواقع رک‌ و راست، غربی‌ها معتقدند که دلارهای نفتی عرب‌ها نه‌تنها خدمتی به فوتبال غرب نکرده بلکه شدیداً آن را کالایی کرده و فوتبال را عملا به پوکر تبدیل کرده است. اما این روایت بخش زیادی از حقیقت را نمی‌بیند، مدت‌ها قبل از اینکه صندوق‌های سرمایه‌گذاری کشورهای خلیج‌فارس اقدام به خرید باشگاه‌های اروپایی کنند، لیگ‌های برتر اروپا مملو از الیگارش‌های چینی و روسی بودند. با این حال، شوربختانه باید پذیرفت فوتبال به‌طور فزاینده‌ای برای هوادارانش غیرقابل دسترس شده است، چه در هزینه‌های نجومی نقل و انتقالات بازیکنان، چه قیمت‌های گزاف بلیت یا هزینه‌های هنگفت صدور مجوز توسط پخش‌کننده‌ها.

روایت دیگر غربی‌ها به تعلق «فرهنگ فوتبال» به یک جغرافیای فرهنگی خاص بازمی‌گردد. اما برخلاف روایت آنها، فوتبال در جهان عرب چنان ریشه دوانیده که عملا به بخشی جدایی‌ناپذیر از فرهنگ آنها تبدیل شده است. مردم در کشورهای عربی، برد و باخت در فوتبال را تنها یک مسئله ورزشی نمی‌دانند بلکه آن را با سرنوشت و تاریخ خود پیوند می‌دهند. موفقیت اخیر مراکش و صعود به مرحله یک‌هشتم جام‌جهانی قطر، امیدهای بسیاری را در این کشور و در سراسر جهان عرب زنده کرده است؛ امیدهایی که نه‌فقط به ورزش که به چیزهایی بسیار بیشتر است. حالا مراکش تنها متعلق به مردمان این کشور نیست، قلب‌های زیادی در جهان عرب برای پیروزی آنها می‌تپد.

فوتبال یک نیروی فرهنگی است که با هیچ نیروی دیگری قابل مقایسه نیست. تاریخ پیچیده آن از مرزها فراتر رفته و قلب میلیون‌ها نفر را در جهان عرب و فراتر از آن تسخیر کرده است. فوتبال بازتاب بیم و امید، اضطراب و آرزو، مرگ و زایش، پیشرفت و درخودماندگی یک ملت است.

انتهای پیام

منبع: نیویورک تایمز